foto, film en geschiedenis van Nuth vroeger
dinsdag 30 november 2010
maandag 29 november 2010
WAT DRI SJTEIT
3. EIN EN AL MEZIEK: MEISTER CRIENS.
4. EN GET UUVER ZIEN BAETERE HÈLF: ANNA .
5. NOG GET OET DE ONGERWIESDOEES: DE HOOFAK
6. NOG ENNE OET GENHÈL: ZEF MARTE(N)S
8. ONGER BIE DE BAAN EN UUVER DE SJLAAGBEUM.
9. LOUIS CRIENS E NUMMER OP ZICH.
10. EN WIEJ 'R DARTEG WOAR, SJIGKDE ZE 'M NOA NUTH
l0a. EINE VAN DE VEULE 'VRAEME' DIE NOA NUTH KOOME
zondag 28 november 2010
Vuuraaf aan e wuurdje vuuraaf.
‘..Get Oet Owd Nuth..` is gesjrieve doer Lei Coenen.
Herinneringe oet lang vervloage jaore, nog ins opgelaepeld umdet wie ‘r zelf zeit: “enne miensj boave de zestig get te doeen mot hubbe” en doamit deit Lei zichzelf ongeluifelijk tekort. Dit sin neet zoe mer herrineringe. Dit book is ‘n film uuver Nuth va vreuger.
‘...Get Oet Owd Nuth..’ is goot te leize zonger fotoos mer Lei vong ’t eigelijk zung det die foto’s d’r neet -of te wienig- woare. Op dit Blog de herrineringe van Lei gecombineerd mit de foto’s oet “Nuth van Toen”.
Ich wil de familie Coenen (woe alle regte ligge) bedanke vuur ’t besjikbaar sjtelle van de teks en auch alle luuj die tot nog toe foto’s gesjtuurd hubbe nao “Nuth van Toen” of mitgewirk hubbe die foto’s aan te lievere: goat doer!
Oeteindelijk zulle de 25 hoofsjtukke mit en mit besjikbaar komme en zal ich prebeere sjteeds miee foto's en misjien get film derbie te zette. Ich zou jiekerein, deh dink un passende foto of eh filmke te hubbe, wille vroage die op te sjtuure noa info@NuthvanToen.nl
zaterdag 27 november 2010
1. E WUURDJE VUURAAF.
Her-in-neringe, obbenuujts dr in.
Vr roope ze op of ze komme oet zichzelf noa boave in ozze kop. Ze zint neet es fotoos en toch zieen vr ze zoee'n bietje.
- Wat zint ze waerd?
- Zint ze waor?
- Woe höbste ze vandan? Zelf mitgemak of höbste ze van angere?
- En wentste ze van dich zelf höbs, wiej owd woasjte doew: nog gein vief, vieftieen, bow volwasse, al owd?
- En wentste ze van angere höbs, kos me diej gluive, loote ze get weg, klobde ze et op? En went et luuj woare woe ste van heels of woeste nieks va moos höbbe? (ich trok ummer pertie: die van òs woare ingele, de taengepertie duuvele).
Kort en good herinneringe zint meistal gekluurd!
Gek, eigelek, me leus de gezet en gluift wat Jansse en Pieterse doa vertelt.
Me gluift went iemes dich get vertelt, wat de radio of de TV, films en zoee wieeren zoee wieer òs vuurhowte.
Kort: vieer luuj zint eigelek van natuur neet wantroeweg, meh good geluiveg.
Devan uuvertuugd dat mien herinneringe gekleurd zint, durf ich ze toch neer te sjrieve, omdat ich mein dat ze waor zint.
Zow ich hiej en doa dr naeve zitte da: 'mea culpa'.
Woerom, zul dr vraoge, höbste dit gesjrieeve? Woerom diej herinneringe oet lang vervloage jaore, hiej nog ins opgelaepeld?
Loat mich et zoee zegke: boave de sesteg mot enne miensj get te doeen hubbe en dat wiste mien jonge: "Pap, sjrief toch eur herinneringe ins op".
En dus begòs ich in 1982 te type, leet et joare langk sjlingere en pagkde et doew weer aan. Diek tieen joar laater.
Wender wilt weite woe ich uuver sjreef, kint de inhowdsopgaaf uch helpe.
Ieesj mien herinneringe van e paar Criense, want mien mam woar ein devan. Doanoa ben ich goan plengke in gedeiltes van Nuth, wiej ze jn mien gedachte sjtond.
Irges in de twieede hellef van dit sjriefsel sjteit: '....Ich weit dat
dit ajlemoal losse floddesj zint vuur wae et leus, mèh get oet owd Nuth mot toch bewaard blieve......''
Nog ein dingk: Ieemes mot ich sjpesjaal nog neume: miene naef Lei Pansters' dae dit allenei int plat haet wille type, corregeere, sorteere en tot un beukske gemak haet. Bedank Lei !
En Marij Vankan moag ich oach neet vergaete. Ziej lag de letste hand aan dit book.
Zit gr et, mit wat hiej gesjrieeve is, neet ins, moag ich et dan van uch
huure? De koffie sjteit vaerdìg. Meh, bel waal effe van tevuure!
December, 1992
Owd-Nuther: Lei Coenen.
vrijdag 26 november 2010
2. ET BEGOS MIT ENNE TROWRINGK.
0p 1 januari van 1982 is de gemeinte Awsteroa op dn elter van dn Heilige Vuuroetgangk geofferd: sjoalvergruuting.0nzinnig mènt dn ejne, zinneg mènt dn angere.
Meh, woerom sjuus dát dörpke es insege gemeinte geneump? Woerom oach neet al diej angere diej doew et leave mooste loate?
Antwoerd: omdat miene groeetvader van Awsteroa noa Nuth woar gekomme en doa zoee watter zoch gevonge haw: zien harmenie, zien betrekking es ongerwiezer, en...... zien Anna oet Genhèl.
Woar e neet noa Nuth gekomme, da vongt gr neet op dae graafsjtein, vuuraan op et kirkef, onger dae bekans e-ne mieeter dieke boam:
Anna Barbara Martens * 12 - 1 - 1862
+ 1 - 4 - 1936
Leo Jan Crijns * 11 - 3 - 1861
+ 18 - 1 - 1944
En went gr wèt, dat in miene trowringk gegraveerd sjteit:
J. L. C - A. B. M. 1894,
da geit biej uch e leegske brenne: sjuus, miene trowringk woar dae van miene opa Leo Crijns. Allein hawwe ze in 1894 de vuurlettesj verwisseld.
Ich dingk dat dat doew waal dekker gebuurd is, i 1945, et letste jaor van dn oarlog, want doew woare boave de toeenbangk wieeneg dinger te kriege.
Meh, getrowd woerd toch, taenge de klippe van de hèl en de sjtangketsels van et vagevuur, want vr woare bevrijd, hawwe weer mood en mien leefste woar Poolse en die moos hollese waere.
Woe trowring te hoale? Dr woar ein diej hoip: tant Lieske. Die gow b1ötsj zag:
" Doe bès et owdste kleikindj, doe kries ze". Ze? Joa, vr kreege omaas ringk oach !
Wat zow dizze ringk veul weite te vertelle van Nuth, Voasje, Haelder en al diej anger plaatse woe opa em haet gedraage. Netuurlek neet van de joare vuur hun trowwe. Wat ich doavan weit höb ich verteld gekriege.
Eigelek höbbe vier es kinger, en nog lang denoa, noeets opa en oma gezag: et hoosj altied pap-en-mam-va-Voasje. Meh dat vertèl ich laater.
Wiej owd woar ich, wiej ìch "op et bergske" in Nuth nonk Driekes Criens oet Awsteroa -enne broor va opa- mit eine van zien jonge uuver de klarrenet en un piccelofluit hoert kalle? Die looge op de sjoeen, ron, gelagkde toafel.
Doa zoog ich vuur et ieesj e sjtèl castanjêtte op un partetuur en get mezìekblaar ligke.
Dat woar in de gow-kaamer, woe et zoee muf roeek en zoee duuster woar. Et kechelke woar doa noeets aan en sjwintesj sjtonge doa de bloome op de roete went et vroert. Doa sjtong oach de glaazekas mit dìnger die bow noeets vuur dn daag koome: et servies, de laepele en versjètte, 'in pepier gedrieed
en mit enne vaam bie jei gehowte. Die koome droet mit de kirmesse.
Wiej owd woar ich, wiej ich doa sjmiddes aan taofel naef Zef Martes zien botteramme zoog opaete en ich doa dae angere naef Math Criens es enne wervelwindj in en oet zoog sjtoeve? En wiej owd, wie ze verhoesde noa et boerderieke van Brand ?
donderdag 25 november 2010
3. EIN EN AL MEZIEK: MEISTER CRIJNS (CRIENS).
 |
| Meister Criens (Crijns) |
Höb dr dat fotobeukske van Nuth neet? Dat is sjpieteg, want et is aoch neet miee te kriege, al joare oetverkoch. Blief mich nieks angesj uuver es hiej en doa de tekste die Cor Bertrand in 1976 dronger sjreef -ich zow ze de gesjiedenis van Nuth wille neume- te gebroeke. Mesjiens kump nog iemes op de gedachte et gemeintebesjtuur te vroage de oetgaever van de Europese Bibliotheek in Zaltbommel in de richting van enne herdrök te duuje.
 |
| de harmenie St. Bavo in 1883 |
 |
| De harmonie (1922) in de tuin van de Wever |
Cor sjreef weer: "Aan de vooravond van het tachtigjarig bestaan werd deze foto gemaakt (1922)... Directeur was "meister" J.L.Crijns en onderdirecteur was zijn zoon
Jan, die later directeur werd. Eveneens poseren voor ons president en burgemeester Beckers,
 |
| Jan Crijns |
verder Harrie en Louis Crijns......" en ich kan nog dr biej neume: Sjang Dreese (Driessen) en ziene zoeen Giel en wieer Giel Martes. De meister haw dus al genog femiele woe'r op kos sjtoeke.
Heum zelf zuut me de laeftied al good aan: ein en sestig is'r dan al, compleet mit sjnor en sikske en wieeneg hoar.
 |
| Et Emmacorps |
"Er bevonden zich onder de plm. 1000 arbeiders die op de Staatsmijn Emma werkzaam waren verschillende goede muzikanten die meestal lid waren van een harmonie of fanfare in de buurt, in een der omliggende plaatsen men zocht dit aantal te vergroten... Er meldden zich 17 leerlìngen. Nu waren er dus muzikanten, maar er was geen dirigent.
Men zocht in de buurt en kwam terecht bij de heer L.Crijns uit Nuth, die reeds drie harmonieen onder zijn directie had en een zeer goede reputatie genoot.
De heer Crijns was hoofd van de school en had daarmee en met zijn drie harmonieen de handen vol werk", (uuver vrow en kìnger woerd in daen tied wieeneg gekald, diej woare impleciet, dao doog me alles vuur).
"Om de jonge vereniging op weg te helpen liet hij zich overhalen op voorwaarde dat hij de dirigeerstok zou mogen neerleggen, wanneer men zover was dat men met het korps voor de dag kon komen.
Er moesten echter nog tal van moeilijkheden worden opgelost.
 |
| De locomotief van Gebrook noa Nuth |
 |
| Diej van de meister dirregeerend |
Dronger sjtonge twiee fotoos: diej van de meister, dirregeerend, en diej van de dirregent nao 40 jaor: de jonge Peep Stalmeier.
 |
| de jonge Peep Stalmeier |
Wiej ich uuverdingk wat ich uuver opaas ongerwiezersjap zal sjrieve is et toch gans get, al mènde ich auch dat et mèr wreeneg zow zin.
Doa is ten ieesjte wat hae mich vertelde uuver zien ongerwiezer waere. Gr mot waete dat ich es owdste kleinkindj bow tot mien twintegste óf heim biej pap en mam (zegk mam) woar óf biej pap en mam va Voasje woar.
Gei wonder dus dat me mich Lei van Criens neumde. En, dat opa in mich enne opvolger zoog in et ongerwiezersjap en mich dus van alles vertelde.
Loat ich dus mèr mit zien ongerwiezer waere begìnne.
Awsteroa telde in daen tied (in de joare sieveteg van de vurrege, de neugtieende ieuw) mèr wieeneg gezinne, hoeshowwesj mot ich zegke: in 1850 haw et 518 Inwoenesj en et sjuuelke zal neet erg vol zin gewaes. Hoosj et hoof van de sjoeel neet meister Beckesj wiej de.Crienskinger doa noa sjoeel gonge.
Leio dan bliek e kupke te höbbe, sjuus wie miee Crienskinger, en et hoof gong ins mit pap en mam Criens kalle.
Kinger van et platteland kreege de kans om ongerwiezer te waere doer un rieksreigeling om dr vuur te zörge datter genog onderwiezers vuur de dörpe zowwe zin.
Geld woerd besjikbaar gesjteld vuur kòshoezer woee de sjtedentjes woerte ongerbrach.
Meh, dr woare mèr wieeneg plaatse en dus woerte toelatingsekzaames gehowte: allein de bèste woerte geplaats. De kandedaatjes woerte vergelieeke, mooste bewieze dat et geld neet woert weggegoesjt.
Et hoof zow heum vaerdeg sjtoame vuur et ekzaame in Mestreech. Pap en mam vonge et good en zoee begôs in de hoeegste klasse, in en noa de sjoeel, de vuurbereiding. Dr woert nog e jeurke dra vasgeplek en doew woar et zoee wiejt.
Midde in de wintjer trokke ze (wae 'ze' woare weit ich neet) te voot vanoet Awsteroa, uuver Nuth noa Valkeberg, van woe ze mit dn trein noa Mestreech kôste.
Et woar kowd en de sjniee loog op de huuegde van Oalbaek zoee d'iek dat ze tot de kneeje dr doer mooste.
 |
| de Hof van Tilly (de latere Riekskweek) |
Zieeker ,weit ich dat opa mich vertelde dat dat ekzaame drie (!) voldaag doerde. Dr koste mèr 12 jonge sjlaage van de 72 kandedaatjes: 6 vuur de vuurjoarskursus en 6 vuur de herfs. Gewirkt woert volges et aafvalsysteem: 0m twelf oere sjmiddes veele ter aaf en kôste noa heim goan en noa de middeg op dezelfde meneer.
Opa Criens moch in de herfs komme. Dat in et vuurjoar en in de herfs, haw te maake mit sjoeele diej begôste in de lente en angere in de herfs.
De jonge van Mestreech, en oach diej van dörpe dromheen, koste aldaag noa de lesse noa hoes. Meh diej van wieer aaf koome, en dat woare dr nogal get, woerte sjuus wiej Leijo Criens, ongergebrach in kòshoezer in Mestreech.
Wiej gong dat in die kòshoezer?
Gr mòt bedingke dat et laeve en de opvattinge gans angesj woare es die van allewiel. Diej kinger, went dat woare ze nog, sjtonge onger sjtreng toezich. Kin dr uch vuursjtelle dat de dirrecteur zich perseunlek koam uuvertuuge dat sjwintesj om ach en soemesj om neuge de mennekes in bed looge?
Me kan et zich neet vuursjtelle, meh de luuj laefde doew gans angesj es noe. De wirktieje, et ganse laeve richde zich nôa de zon en et daagleeg. En dan: et geld sjpieelde un hoofrol. Kaerse en petrol kòsde geld, en oach et brandgevoar mot me neet vergaete. Zuunegheid wat de klok sjloog, oach in de gezinne diej et royaaler hawwe.
Un ow milledie sjpieelt doer miene kop:
en went gr mènt dat dat alles is
dan höbt gier et toch waal vies mis
Nei, dat woar et nog neet gans, diej drie harmeniee en et Emmacorps.
In 1958 sjreef ziene zoeen Jan, dae de Meister opgevolg haw es dirrecteur in e blaedje:
"Vuur zien veul verdeenste is de Meister dan oach in 1933 doeer Ziene Heiligheid de Paus gedekoreerd mit de hoeeg ondersjeiding 'Pro Ecclesia et Pontifice'.
 |
| 't Gezellehoes later Vincentius Kloeester |
0p St.Vincentius-verjaordaag, 19 juli 1944, is hae dan oach zingenderwies, doer et zinge van et sjoeen '0 Maria, wees indachtig..' gesjtorve".
Truuk noa diej millediej hiejboave.
Zoeen Jan sjreef nog: "Me kan gerös zegke dat meister Criens vuur Zuid-Limburg eine van de cultuurdraegesj is gewaes, vuur de bleuj van ozze huujtserdaagse harmeniemuziek. Dirregente koame deks bie heum op bezeuk om road.
Biej zien 48 joareg ongerwiezersjap haet hae zich nog dn tied gegaeve vuur de meziek, woee hae van zag, dat die zoee opvoedend wirkde.
Harmonie St. Bavo besjteit 100 joar in 1943 en viert dat in 1946
Doa is eine tied gewaes, dat de Meister de dirregeersjtek zwaejde uuver de noavolgende Korpse:
1. St. Bavo Nuth
2. Fanfare Wienesroae
3. Harmenie Awsteroa
4. Sjtaatsmien Emma
5. Harmenie Gebrook (tot 1920)
6. Keuninkleke Harmenie Haelder.
7. Harmenie Eygelse
Et sjprik vanzelf, dat de Kirkmeziek bie heum neet vernoaliezigd woert. Al mit al, de Meister haet 0zze Leeve Hieer gedeend en de luuj 'pro Deo' 'in ein sjoeen Kunst opgetrokke’.
Joamer dat Jan de joare dat de meister uuveral dirregeerde neet drbiej haet gezat.
Wiej ich weit leet 'r neet gow et mets in et vèrke sjtaeke: 50 joar in Nuth, 27 joar in Eygelse, ongevier twinteg joar in Haelder! Vuur de res weit ich et neet. Tis waal duudelek dat er mit de meziek getrowd woar en dat Anna et 'm meugelek haet gemak.
 |
| et boerderieke van Brand / L'ortey |
Ich keek diej beuker in en zoog dat et operabeuker woare: der Freischütz en Tann-häuser en zoee. ich sjlèbde de sjat noa onger en Opa keek ze -zoee te zieen vol 'heimwiee'- nog ins in.
Naeve de meziek woar zien handsjrif te zieen: aanteikeninge, opmirkinge, oetroopteikes.
En doew kreeg ich te huure biej welke gelaegenheid die beukskes gebroek woare.
Rond 1900 koome diej van Awsteroa en Nuth biejei om diej opera's te besjtedeere, de meziek ên de tekste. Doavuur diej aanteikeninge. En dan ging et te voot noa Oake, noa et sjtadtheater, zich hiej en doa eine pitsjend om werm te höbbe. Et ging uuver Valkenhoeze en omdat me mit enne groep woar en
me get te kalle haw, sjoeet et flingk op.
 |
| Paul Kruger |
Noa aafloap gong et in de vreug uurkes te voot op heim aan.
onbegriepelek zaet me went me owwer is. Meh wieveul jogke allewjel op kepot aaf, zoee mèr vuur de sjpas. En doew woar me geweun te loape. Wat meziek doew op de dörpe beteikende, ka me allein begriepe went me 't zelf mitgemak haet.
Laeze vr nieks van zien ongerwiezer-zin, zul dr uch aafvroage.
Oach doa haet hae mich et ein en anger uuver vertèld, ofsjoeen, auch doavan mot ich zegke: me moos in daen tied gelaef höbbe om et persies te weite.
In welke joare hae doa op de Hof van Tilly gewaes is, haet opa neet gezag.
Waal weit ich dat dae NOR-cursus in 1880 omgezat woert in de viefde Riekskweeksjoeel van Nederland, noa Haarlem, Leeuwarden, Middelburg en..och, dat bèn ich vergaete.
Wiej ich zelf doa in de darteger joare op de kweek woar, zag mich de dirrecteur dat 'r de naam van opa nog haw truuk gevonge.
Uuver de sjtudie doa is mich allein biejgeblieeve dat raekene et hoeegste sjtong aangesjrieeve en dat ieedere ongerwiezer vioeel moos liere sjpieele.
Gr zult uch waal aafvroage wiej 'r in Nuth tereg is gekomme?
Sjuus weit ich 't oach neet en vroage kint oach neet miee: de ganse femiele Criens is biej Slivvenhieer. Meh, mesjien kin ich e paar dinger aanei knuipe.
 |
| 't Hoes van Martes in Genhèl (links) |
Meugelek dat dae Leio gekind haet oet zien lesse en datter, wiej hae ieemes nuuedig haw, dem haet loate komme, in 1882. Meh, zieeker weit ich nieks.
 |
| 1854-1894 de Openbare school in het latere gemeentehuis (dan nog géén verdieping) |
Bangke vuur twiee woare doew neet, et woare bangke van de eine kant van et vertrek tot de anger ziej. Diej woerte volgesjtop es woesjte, went ze allenei doa woare en neet heim mooste mitwirke.
Wat te doeen wenter kinger woare die hoeegnuuedig mooste pisse? Da zoogste laater hiej en doa naate plekke, en woert de vinster oape gezat.
 |
| de sjoeel aan de Nuunefswaeg |
Ich höb nog neet gezag dat meister Martes vriegezel woar en dat ziej nichske Anna biej heum et hoeshowwe doog.
Is et gek te verongersjtelle dat Leio. och, gr sjnap et waal: oach doew koome dekselkes biej de pötjes. Meh, Anna raekende drop, dat Leio zien hoofakte hoalde. Ieeder woert neet getrówd 'Gein hoofak, gein trowwe' mòt ze hieel besjlis gezag höbbe, vertèlde mich tant Bertha Groeetjans middene sjaaterlach.
Anna mot bow de begoaving höbbe gekrieege, wie waal eine Leio, meh neet dae van heur beneump woert: Leio Hermans, de pap et laatere hoof René Hermans, van en ow Nuther femiele, auch muzekaal, auch kapabel en auch int bezit van de hoofak.
En dat de gemeinteroad verzieekerde, dat i Voasje oach un sjoeel moos komme en dat hae doa beneump zow waere, kòs de pien biej Anna neet vermindere.
Joamer dat ich neet weit wanniee meister Martes vertrok, want mam vertèlde mich oeets, dat ze in et sjoeelhoes gewoeend haw. Taenge de oavend floeet opa dan op zien fluitje en dan woar et renne om heim te komme.
Of nonk Martes doew nog hoof woar en doa Anna, Leio, en laater oach de kinger biej heum woeende? Meugelek dat Leio Hermes dat sjoeelhoes neet nuuedig haet gat, omdat 'r et owwesjhoes al bewoeende.
Oach neet miee noa te zeuke: allenei gehieemeld.
 |
| De sjoeel in Voasje |
Hoof van un sjoeel waere en diej zelf motte sjtarte is zoee al neet nieks, meh dat motte doeen wentste 56 joar bès. Ich kan mich vuursjtelle dat dan de ammezjuur wiet droet is.
 |
| Opa woest hoof in Voasje (1917) |
Gr höbt netuurlek begrieepe, dat Bertha un zuster van Merie, mien mam woar. Mien mam woar van 1895 en woar dus wiej ze noa Voasje gonge twiee en-twinteg ên dr woar al enne vriejer: heure Herman. In 1918 woert getrowd en in 1919 woar ich doa, in et huuske van vrow Bartels, naeve bekker Janse langs de riekswaeg.
Al gaw gong et noa Nuth, woee pap aan et sjpoar woar. En wiej dat zoee geit: et owdste kleikindj woert al gaw achter op de fiets noa Voasje mitgesjlep.
Tant Bertha woar doa ongerwiezeres en d'iej noom mich dan mit. Mam kôs mich bès misse: elk joar sjigkde Slivevenhieer en nuuj pakkètje.
Et woar doa dat Opa mit mich gong wandele. Ich dingk datich e joar of veer, vief gewaee bèn dat vr op de Singel i Voasje leepe, links koareveld en rechs de weie die tot aan de Watersjtroat bergaaf leepe. Neet dat ich dat doew zoee gezieen en onthowte höb. Dat zoog ich pas laater. Waal herinner ich mich dat opa mit mich doa wandelde en dat hae mich e flötje magkde doer un koarehalm plat te duuje aan ein ziej.
Die wandelinge zint mich biejgeblieeve, zieeker diej kiere in laater joare. Opa haw sjienbaar un vuurleefde vuur dat paedje (de Singel) dat naeve de koeelef van Crapels, hawverwaegs de berg noa de Kirk, nog wieer leep, doer weie en e sjtök baend tot et biej Kathage oetkoom. Doa lierde hae mich noa de vuuegel te loestere, magkde mich un klapbös en un fluit van un wilgetekske:
drop kloppe en good naat maake tot de bas draaf gong. Zien pennemetske doog dabiej gowwe deens.
Et ongerwieze zoot 'm in et blood. Doew en zieeker wiej ich laater noa de kweek gong.
Hae heel mich doew dinger vuur, diej mich biej bleeve:
· dingk neet dat kinger veul onthowte van gesjiedenis, ze vinge diej verhoale waal sjoeen, zieeker wentste good vertèls, meh onthowte wieniee et alleneij gebuurde? Gluif et mèr neet. Doa zint ze veul te jongk vuur.
· datzelfde höbste mit aardrijkskunde. Ofsjoeen et get baeter geit.
· vertèlle moste es ongerwiezer op de ieesjte plaats. In de lieeger klasse van möjleke dinger verheulkes maake. Fanteseer drop los.
· kinger diej sjtaamele kinste helpe doeer et te loate reciteere 'zing et mer jungske'. Doe zuls ziee dat et dan geit.
· en et metriek sjtelsel is geweun unne ramp vuur de meiste kinger. Loat diej vraem, gelieerde wuuerd wiej deca, deci, milli vuurluipig weg. Inne vinger is deci, hunne nagel is centi en et zjwart dronger is milli. Loat ze daomit maete en neum pas laater diej vraem wuurd. En maak dich zelf veerkentjes en duueskes vuur de oppervlaktes en inhowde. En dan nog sjnappe zier wieeneg kinger get devan.
Opa woar op zn zondes unne hieer wiej me allewiel in films, diej gont uuver de joare om de ieuwwisseling, dèk zuut: rech op (oma heel mich dèk vuur: bors vuuroet, boek in), sikske en sjnor, Kammezeulke mit de gowwe oereketting op de boek, sjtief- gesjtrieeke manchette en un aeve sjtief gestrieeke front dat
onger et kammzeulke gesjtoake woert, de sjtieve kraag mit punt en de krevat in et knöpke, diej achter dn haws woert vasgesjnald, de sjtriepe brook en de hoeeg sjoon.
Went er mit de harmenie oettrok, de sjlupjas. Et kniepbrìlke mit et kettingske moag zieeker neet vergaete waere. Doeer de waek koam et neet zoee drop aan, dan woar e gans geweun.
Ich mein datter in 1925 gepensjeneerd woert en dat doew ziene sjoeenzoeen Thei Groeetjans (oet Thull) heum opvolgde. Dus weer verhoeze en netuurlek noa Nuth woe ze et hoes 'op et bergske' huurde.
'Op et bergske' woar wat vier kinger de taenge zagte, omdat et hoeeger loog es de waeg. Et ligk dr nog, allein is de begrujjing dr vuur en dr naeve noe weg saer de waeg verbreid is.
Oach doa bleeve ze neet. Weer woert noa get joare verhoesd. Noe noa et boerderieke van Brand, bekind es dat van L'Ortey.
In et fotobeukske sjteit et onger nommer 14. Cor Bertrand lieet os doa veul van Nuth zieen: dat boerderieke, de segarezaak van Crijns, de graasj Mieeves, de wingkel van Marteng Rooye en Cielke Dreesse en in et midde et Gezellehoes, Rechs zeet gr de pasterie wiej ze noe nog is. En..... eine ganse owtoo en karre mit paerd. Sjoeen om die rös te zieen op dae zoeemesje daag.
 |
| Eine ganse owtoo en karre mit paerd |
Woerom ze weer verhoesde vertèl ich uch hiejnoa, want et haw get -baeter gezag: alles- te maake mit oma, diej in 1936 sjtorf.
Wiej os mam, twiee joar laater, oach nog sjtorf (mit nuuege kingerkes, 42 joar jongk) koame opa en tant Lieske biej os woeene: obbe paar miee keek me doew neet zoee neij ên pap wirkde nog aan et sjpoar. Van alle kanten koam et dus good oet. Et tentje woar e leef muuderke, ech un gow blötsj die vuural lekker kòs koake en Jeanne, de twieede in de riej doog et hoeshowwe. Zoee ging dat in diej joare en diej sitewaasjes.
Truuk noa 0pa. Zien letste joare zootter vuural in ziene sjtool. Wenter gein instremente zoot op te knappe zoogstem meziekblaar volsjrieve of partetuure bekieke (dan floeeter tössje de taeng de milledie).
Un anger bezigheid woar et sjoeen maake van zien serie piepe. ich moos em hinnevaere bezörge, en dan ging et beginne: alle rechte en kromme piepe kreege hun buurt. Noa aafloap woerte ze geperbeerd: ins effe dr doer bloaze of ze’t noe good dooge.
 |
| De Boeeterfebriek aan et Mevisgetske woe noe de sjoonwinglek van Habets ligk |
Ich zag al dat ziene zoeen Jan sjreef van zien kuurke in et kloeester in et gezellehoes en van de zusterkes doa. Sjwintesj zoog me heum dan, mit e sjtel hoaze uuver de sjoon -datter neet oetgliedzjde- noa de kepèl van et gezellehoes toefele. De daagelekse H.Mès woar zoee verzieekerd. En noa et lof gong
'r dan oach nog. Soms gong ich mit heum. Doa woar et intiem, zoeene aparte sfeer in dat lieeg vertrekske mit et lieeg plefond, de hoeege, haof zachte sjtumkes van de zusterkes en de oetsjtelling van et Allerhellegste.
Bienoa vergoot ich te vertelle, wiej ‘r pap vervong went dae op et sjpoar woar. Dan hoosj et inins soaves: 'Ik geloof in God dn Almachtegen Vader' en egaal wae doa woar, oach vraeme diej doa biej òs woare, mooste dra gluive. De roeezekrans moos en zow doergoan, Vr woare es kinger toch al neet zoee gek
op sestig kröelkes, meh et ergste vonge vr al diej litteniee en gebèdjes tot alle meugeleke bekinde en onbekinde hèllege, diej opa nog dra plegkde. Zelfs pap vong et nog te veul en dat wol get zegke.
Wiej de Ingelsje soaves en sjnachs begòste te bombardeere enste uuver de grens de kuuegel es roeezekrens in et duuster noa boave zoogs goan, gong et de kelder in en dan hoosj et weer: 'In de naam van den Vader.... Ik geloof in God en zoee wieer. Pap leet et aan Opa uuver.
Noa opa's doeed in 1944 noom pap et hef in heng wat de roeezekrans betrof. En joa, et woare hiel get minder gebêdjes, meh al gow moos toch et gebèd tot et Heilig Hart noa de littenie dr weer biej komme. De roeezekrans zelf leet 'r uuver aan eine van òs. Lewie woar doa heppich op, dae raffelde 'm binne vief
menuute aaf. Pap zag -wies wie'r woar- njeks devan, meh hae heel dra vas, elken oavend wiej 'r gepensjeneerd woar.
Wim haw un hendje dra pas laat te komme. Pap haw dan al soms twiee kier enne roeezekrans gebaed, meh Wumke kôs komme zoee laat es 'r wol, dra gluive moos 'r. Pap bleef op tot 'r doa woar en dan hoosj et: 'Och jong, ich wol sjuus de roeezekrans baee. Hulpste effe' . En Wumke holp. . . .
Wiej Pap-va-Voasje sjtorf wèdder al van ziene zoeen. E paar moand vuur de Ammerekaane koome en vr bevrijd woerte. 83 joar owd woar e wiej 'r et ieuweg laeve ingong.
woensdag 24 november 2010
4. EN GET UUVER ZIEN BAETERE HELF: ANNA
Vuur os kinger mam-va-Voasje, zoee wiej Opa Pap-va-Voasje hoosj, zow hiej es ongertitel motte sjtoan.
Me vreug zich aaf wiej luuj drop zin gekomme doa in Genhèl -zoee wiejt van Nuth en Sjummert- doa in de deepte, bekans neet te vinge, te goan boewe en woeene. Meh dat zuut me miee in òs sjoeen huuevelland.
 |
| Genhèl |
En dat woar in Genhèl: et sjummerderveld, get hoesweie en de Pletsjbaek diej doa begint.
Wieveul Nuther luuj zint al ins dae kant opgewandeld? En toch, et ligk ter zoee manjefiek: es in enne komp mit zien Pletsj die de greun long van Nuth gemak haet, tot ze bìej Genaanef in de Gelaenbaek oetkump.
 |
| Nuth 1867 |
Wiej dan aoch, in Genhèl looge, in dn tied woe vier et uuver höbbe e paar boerderiekes miee, oach dat van Martes, de owwesj van Oma.
Pap en Mam Martes dooge wat zich behuurde: kinger kriege. Ich mein mich te herinnere: Anna en Lieza en driej jonge: Hoebèr, Giel en de naam van dn driejde ben.ich kwiet. Dae letste zow laater doa wieer boere, de vader van Zef, de sjoeelmeister, Plien, Lieske en Giel.
Giel, op zien buurt, boerde weer wieer, zoot nog in de gemeinteroad en behartegde vuural de belange van de boavegehuchte.
Et zal de boere -agrarieers zaet me allewiel (om et woerd 'dom' te loate vergaete?)- vúúr de iesjte waereldoarleg neet vuur de windj gegange höbbe, want et woar in dees sjtrieeke vuur de boere ieeleng troef doer inveurheffinge in et Pruusses en et goodkoap koare en sjpek oet Ammerika ( went ich et good höb). Gein wonder dat driej kinger noa et Pruussen trogke om werk te vinge, want doa woar de industrie in opmarsj. Hoebèr ging noa Brand biej 0ake, Giel noa Oake zelf, woe 'r et kleijesjvak lierde (en veul gowdmarke sjpaarde) en Anna begòs es gedeenstege biej un deftege femiele (wiej ze
mich altied vuurheel, want diej wìste wiiej et zich behoert! ).
Dat ze doa neet bleef en heure nonk Martes et hoeshowwe gong doeen, wèdder al. 0ach dat ze un teijje woarr diej heure Leijo vuurheel: 'Gein hoofak, gein trowwe' en dat joare volheel.
Noe motte vr waal debiej weite, dat de salarisse van ongerwiezesj get miee es nieks woare, went oach et aanzeen wieeneg ongerdoog vuur dat van luuj wiej enne dokter of notaris. Geld en good regeerde oach doew (en mesjien nog miee es noe) de gedachte van de luui. Dat deit mich herinnere aan en verheulke dat Pap mich vertèlde, dat van de Pesjtoeer en de köster:
' Köster, de wèts dat de vrow zoee en zoee gesjtorve is. Dieensdig wuurt ze begraave. Zörg dat alles is wiej et mot'.
'Menieer Pesjtoeer, zodder et toch neet e bietje minder kinne doeen' Gr wèt dat ze nog in et kriet sjtond van diej begrafenìi van lets'.
'Och jong, loate vr et mèr hawte wiej de vurrege kieer'.
,Joa, giéer höbter gein pien van: giéer verkòpt mèr get kal, meh ich
verkaop de kaerse'. En ongerwiezesj lieeverde mèr kal…………
Anna zal et geweite höbbe, mer ze haw oach heure sjtolts: woar ze neet et nichske van de meister en hawwe ze heim neet hun eige heufke mit veld en weie. Toch gans get angesj es daagloeenesj diej biej hun wirkde…………
Wabl eef?
Gr wèt oach al, dat ze mit 32 en 33 joar trowde en dat ze zich mooste sjpòwwe, wolle ze nog get devan maake. Dat lökde bezonder good: mam, Merie, in ‘95, Harie in '96, Sjeng (Jan) in '98, Bertha in '99, Lewie in 1900 en dan nog in 1902 Lieske, dat ongetrowd bleef (en wiej doew dèk gebuurde biej de owwesj bleef tot diej sjtorve). Et zoadgood en de eikes bleeke van gow kwalleteit. 0f de gevoare van laat kinger kriege nog neet woare oetgevonge of woar et dat allein de sjterke in dae tied bleeve laeve?
Ich höb mer ein paar beelde van oma in Voasje. Et geweune van elken daag blief enne neet biej, meistal et ongeweune. En ongeweun woar dat ze doa zoot te kalle mit diej anger oma oet Ziwalme, diej angesj noeets koom.
Et woar in dn tied dat tant Bertha mich mitsjlèbde went ze van Nuth noa heim in Voasje voert. Ich moch doa blieve sjloape, lekker werm tössje hun in, vertèlde ze mich wie ze op Den Toare in Nuth woende. Tössje Lieske en heur in en dan pizde ich òf heur òf Lieske òf allebei naat... wis ze zich sjaaterl achend te herinnere.
En dan zien ich oma in Nuth ‘op et bergske’. Sanders haet doa gewoend en ziene zoeen woent ter nog. Ich zieen ze dao zitte onger enne boam achter et hoes, obbe bengske mit vuur zich op un toafle enne hoop buuentjes, die gerèngd woerte en vaerdig gemak woerte vuur dn inmaak. De kroesjele en wiemerte koome later.
Wie ich pereerde dr tössje oet te piepe, hoert ich achter mich: ‘nog neet weg jong, hiej geblieeve, de mots mich nog get buuentjes goan plökke. Sjpieele kinste nog lang genòg.'
Oma kòs meujlek loape. Ze haw enne boam, dae dr twiee van achttieen klobde. Same bedoel ich. Alles wagkelde aan heur. Et laope noa de kirk aldaag woar de raeedat ze noa et boerderieke van Brand-L'Ortye verhoesde.
 |
| et boerderieke van Brand L'ortije |
'Lummel, wat zootste weer de kirk in te kieke, nuujsjierege aap datste bès' kiek noa dn elter wiej zich dat gehuurt. Doa i s Slivvenhieer, huusjte?'
'Zit rech, wentste its, hang neet zoee en zit rech op'- óf-'de laepel hilt me zoee vas en neet zoee, en de versjèt zoee. Alla, perbeer et. Zuuste dat et geit!'.
En went ich van toafel wol opsjtoan: 'Zet tich, de wachs tot ieederei vaerdig is en dan wuurt gebaed. Verkes baee neet vuur en noa et aete'.
De raegels van fetsoen vlooge mich doa om de oere: 'wentst hoeegere of owwer luuj taengekumps, deiste de pèts¡ke aaf of hils de duuer vuur hun oape, kieks ze aan en zaes: ‘Daag Hieer of daag Menier keploan, Meister of Menier pesjtoer'
En dink dra: altied mit twiee wuurd sjpraeke, huusj et?'
De Criense sjtonge bekind om hunne harteleke lach, baeter gezag de menéer van lache, de vrowluuj vuural om hunne sjaaterlach. Dat hawwe ze geerfd van oma.
Doa is get aafgelache in diej joare went ze biejei woare. Dat gebuurde dek en ich zoot debiej mit mien groeete oere.
Oma höb ich noeets mit korte kleijer geziee. Tot op de ingkele moos et vuur heur. Pas mien mam, tant Bertha en tant Lieske zoog ich op un foto oet 1923 mit kleijer tot onger de kneeje. Meh oma heel et wiej et vreuger woar en toch sjiek.
Oma haw al vreug de taeng verloare: da woerte de kuuesjkes van et broeed gesjnijje, diej waore good vuur de hinne, in de wei. Weggegoesj woert nieks, kleijjer woerte vermagk of weggegaeve aan femielìe diej ze nog kòste gebroeke.
Wiej dèk hoert ich heur roope: 'Doen et leech oet et kòs geld'.0p de broabentse kachel woert antraciet gesjtoak: de kreije woare nog good vuur et paedje en et gruus van de koale gebroekde ze weer om 'gedèks' te maake vuur te sjtoake. Dat gruus woert mit laem oet de gaard vermengd, naat gemak en et brendde!
Zoeen dinger blieve dich biej en veul devan zèt zich in dich vas. En dan woert biej de kachel gebaeed: iedere aovend de roeezekrans, oma, opa, tant Lieske en ich, went ich doa woar. Gezelleg woar dat. Mam koom mich dan soaves dèk hoale, want heim moos ich altied sjloape.
Wat oma haade es de pès, woar opkommende luuks en diek doeen uuver alles wat me haw gekoch. Ze zag soms: 'Went sjtruue mès wuurt, lieet et zich vaare' . Ich sjnabde diej boereoetdrökking neet, tot ieemes ze mich oetlag: vreuger leete de boere et koare ligke op et veld went et gedaeesje woar, et haw gein waerde.
Meh wiej me dat ging gebroeke vuur onger et viee in de sjtel, koome doa kowflatte op en aan de boerderiee zoogste mèshuip. Noa innege tied woerd dae mès gebroek of verkoch: dan woar e veul waerd. Meh, hae sjtonk waal. Dat sjpraekwoerd höb ich prachteg gevonge: me ruuk de beteikenis
 |
| unne Mèshaop op Griezegrubbe bie Dewez |
Et woert sjtil in et boerderieke: oma woert neet good, ze rowwelde nieet miee....
In et vuurkaemerke, naeve de vuurduuer, loog ze opgebaard. 0p waeg noa Slivvenhieer, dae ze heur ganse laeve, went et effe meugelek woar, bezoch haw aan dn erm van heure Leio. Dat woar in 1936, mam zow heur twiee joar later al motte volge....
Abonneren op:
Posts (Atom)