foto, film en geschiedenis van Nuth vroeger

donderdag 4 november 2010

23. IN KRIEGSGEVANGESJAP: NEU-BRANDENBURG.

truuk noa de Tepijnkern
Van de mert ging et truuk noa de Tepijnkezern, vraem dad 'ch neet miee weit wat vr doa daen daag gedoan höbbe. Höb vr waal doa gesjloape? Volges aanteikeninge in mien zakbeukske mot dat waal zoee zin gewaes. In ieeder geval woert mit òs gesjlèpt, noadat vr de kezern verloate howwe. Uuver de Maas hawwe de Pruusse al un pontonbrugk gelag, om troepe, waages en vuural
tanks flot noa et Belsj te kinne sjikke. Et woar òs nog altied e roadsel wiej en woe ze uuver de Maas gekomme woare.
de pontonbrugk 
Vr mooste de pontonbrugk uuver en os op de weij, tössje de Maas en de Ceramiekmoer, legke. Geweun doa ligke, mit honderde om te zörge dat hun pontonbrugk neet doer vleegmesjiene van Hollengesj, Belzje of Fransse aangevalle woert. Geraffeneerd. Gelökkeg koome ze doew neet. Waal laater, wiej de
Pruusse os in un (ich mein) hoeshowsjoeel vlak naeve de nuuj (de Wilhelmina) brugk lagte. Doa begos et sjpektaakel van et aafwaergesjöt, et geluud van de bombardeerende vleegmesjiene weer. Paniek in de klasse woe vr opgesjloate zoote. Vuur òs zooge vr de bomme neer komme, doer de roete zooge vr wiej ze de brugk mizde en et waater omhoeeg vloog. Achter òs hoerte vr wiej et insjloog, in -wat laater blieek- de kirk in Wieck. De verkes hawwe dat, doa woar vr zieeker van, mit opzet gedoan. Wad e berich, went ze hawwe kinne melde: Franse bombardeere kriegsgevangene.
0p waeg noa Zitterd. In et kloeester van de Urselinne en sangerndaags ging et de grens uuver richting Heinsberg en doa woar et wachte op de trein.
va Heinsberg noa Neubrandenburg
Dae koom taenge de middeg: Goederewaages, woe vr mit zoeen viefteg man ingeduujd woerte es hieringe in un ton. De grendel devuur, dat niieemes weg kòs. Daen daag koome vr nog in Hemer aan zoeen darteg, vierteg kilomieeter van Dortmund aaf: noa un kezern vuur e paar daag. Et aete woar doa nog redelek.
Wieer weg zooge vr luuj bezig rotsweng te loate sjpringe. Achteraaf höb ich gedach, dat et gevangene oet e kamp zin gewae, want diej hawwe ze miee es genog: de luuj diej 'heropgevoed' mooste waere omdat ze get angesj dòsjte te dingke es de Führer.
Alles van waerd mooste vr inlieevere, op de ieesjte plaast de nog nuuj Zaalbergdèkkes diej vr mitgesjlèp hawwe. Un dun, versjlieete moltondèkke kreeg vr devuur in de plaats. Horloges en zoee sjtobde vr weg. Vr woare nogal gek. Ze zochte oach neet denoa.

Doa kreege vr vuur et ieesj un sermoen van enne rasechte Naziekaptein.
Hae ging tekieer es enne gek: uuver de Juude, de Führer, uuver et doezendjoareg riek. Germaane, germaane, germaane. Wiej dèk mooste vr dat woerd huure. En et woerd ras neet minder,
En doew kreege vr te huure wat os te wachte sjtong, went vr perbeere zowwe e duutsj maedje aan te raake: doavuur besjtong mèr ein sjtroaf: de koeegel.
Knettergek, dachte vr, mèr vr wiste doew waal , dat zoeen gekke uuveral in Pruusse zoote.
Driej daag laater, ging et weer per trein wieer, weer in vieewaages. Miee es enne daag en un nach opgesjloate, zonger dat vr effe droet mochte om òs behoefte te doeen. Gelökkeg haw ich drek e plaetske biej et getralied raemke weite in te pikke. Haw kans om nog get te zieen van de sjtaases woe vr langs
koome en van dn angere kant haw ich doa minder las van de sjtank oet dae hook achter in.
Ich höb obins bedach, dat ich nog et oarlogsbeukske moos höbbe, dat ieedere militair biej zich moos höbbe. En joa, doa woar et en tot mien groeet verbaazing zoog ich -wat ich vergaete woar- dat rch mit potloeed op de kaf van alles gekriebeld haw: de sjtaases woe vr langskoome, wiej et os van daag tot daag in Lager II A in Neu-Brandenburg gegange haw. Gelökkeg haw ich et oets
getiept, want ich kin et beukske nirges miee vinge. Diej vreugere aanteikeninge komme dus good van pas. Doa in laes ich:
‘13e Regiment Infanterie. Een berichtkaart aan het Nederlandsche Roode Kruis te 's Gravenhage Nederland ingeval van ziekte, verwonding of dood van de militair’.

'Uitreksel uit de Nederlandsche vertaling van het op 27 Juli 1929 te Genève gesloten verdrag voor de verbetering van het lot de gewonden en zieken, zich bevindende bij het leger te velde, bekend gemaakt bij Koninklijk Besluit van 25 0ctober, Staatsblad Nr 514'.

En doa zieen ich mit potloeed de plaatse woe vr per trein langs koome:
Dinsdag: Bremmen, Porzelen, Lindern, Baal, Erkelenz, Henrath, Wickrath, Rheidt, Mönchen-Gladbach ('t 'is donker)... Essen (grote vaart). Naar Herner of Hemer Sauerland 3 dagen daar.

Vrijdaq naar Neu-Brandenburg.
Hügen Menden, Fröndenbergen (drie kleine stations) Unna, Bönen, Hamm, Ahlen, 0elde, Gütersloh, Isehorst, Avenwedde, Ummeln, Braakwede, Bielefeld, Herford (industrie), Löhne, Gohfeld, Bad Oeyenhausen, Vennebeck, Porta, Minden, (ich kort et mer in)...... Seelze.

Vlak vuur Hannover (volges mien kaart van BRD) ging et un eind noa et zuide noa Hameln en doew weer noa et noorde noa Hannover en doew noa Uelzen (‘hier 17-21 1/2 uur'), noa Ludwigslust (Prov. Mecklenburg) een reis van 31 uur.
D'r sjtaasje va Neubrandenburg

Zaterdag aankomst op het station van Neu-Brandenburg.
Zondag eerste kaart naar huis.

En doa is waarachteg nog et ‘daagbook' oet et kamp. (Es et uch vervaelt, sjloat gr et geweun uuver).
7 Mei     verlof ingetrokken
10 Mei    ? uur afgelopen
11 Mei    uit de kazerne
12 Mei    bombardement, naar Sittard
13 Mei    naar Heinsberg. Van Heinsberg naar kamp te Hemer, 40 kilometer van Dortmund, Goede behandeling, tamelijk goed eten, ook boter bij het brood, 1/5 kommiesbrood
17 Mei    's morgens 8 uur naar Neu-Brandenburg, 31 uur in goederentrein. Prachtige panorama's (ik stond bij het raampje en lette op de namen van de stations).
18 Mei    15.00 uur aankomst l30 km van Berlijn. Hollanders al aanwezig, allen uit de grensstreken. Vingerafdrukken,identificatie foto, alles in 1 uur. Eten, slapen.
20 Mei    aankomst van 6000 Hollanders uit Limburg, IJssellinie enz..3 man uit Nuth.
21 Mei    Het grote nieuws: wij gaan naar huis. Nieuwe afdelingen komen en krijgen direct het nieuws te horen; nog 14 dagen.
Nieuw bericht: morgen gaan 3000 man naar huis (n.o.= niet officieel)
Tegengesproken. De meest wilde geruchten. De dag wil niet opschieten.
Met Polen gesproken. Slapen.
22 Mei    Nog steeds niets bekend. Moeten afwachten.
Tijd schiet niet op. Vanmiddag bij de aardappelroof. Geweldige kankerpartij tussen Sjeng en Sjeng. Moeten naar barak 13.
Vriendschap gesloten met Poolse vaandrig.
23 Mei    Allen verwachten dat vandaag de Fransen komen en de eerste ploeg vertrekt.
Bericht o.: 't zal langer duren, misschien 4-6 weken. Grote mismoed.
24 Mei    De moed stijgt weer: we hebben nog steeds onze haren!
25 Mei    Wilde geruchten. De laatsten worden ingeschreven.
26 Mei    .... (onleesbaar) misschien verwacht dat we morgen of overmorgen vertrekken.
2l Mei     De hoop daalt met stukken: velen naar de boeren en fabrieken. Later op de avond stijgt de hoop. We gaan op de kazerne werken.
28 Mei    Als steeds: dalen - stijgen van de hoop.
29 Mei    Weer gaan werken, goed gegeten. Tijd schiet op. ?? komt aan.
30 Mei    Weer werken, goed gegeten. De dag ging vlug om.
3l Mei     Gewerkt, pech met eten. Gerucht over 600 man naar boeren
7 uur aklen ??? onleesbaar
1 Juni     Kunnen ingedeeld worden. Pessimistische stemming
2 Juni     8 uur H.Mis en H.Communie en Biecht. Geruchten over spoedige ???? huis ?????
3 Juni     Werken op kazerne. Goed eten.
4 Juni     Idem goed eten Bericht 0: 50% direct naar huis. Eerst boeren enz. 50%. langzamerhand gedemobiliseerd.
Weer 300 man weg.
5 Juni     0nze barak zal vertrekken. Waar naar toe? Wij 6 niet: werken
6 Juni    

Esjbak gemak  doer Hub Ritzen
 in  Neubrandenburg
Tis vuur enne miensj van dizzen tied mesjien uuverdrieeve, dat verhoal van angs en hoap, van nirges angesj aan dingke es aan noa heim moage goan. En dat mèr zoee korte tied. Ich höb et toch mèr getypt want es vrieje man dingk me noeets aan wat et beteikent opgesjloate te zin. Zieeker went me neet wèt
wiej lang. Me mot et höbbe mitgemak.
E bietje verkloaring liek mich waal nuuedeg,
Et kamp loog boete de sjtad obben huuegde, e platoo. Neet wiet devan aaf loog un kezern. Rondom et kamp oape velder en neet al te wiet aaf buusj.
Et woar op diej velder dat vr mit os zösse aerpel mooste poate, vier driej vrung en drjej angere. Ich dingk achteraaf dat enne duutsje offeseer, woe ich et nog uuver höbbe zal, os haw oetgezoch, omdatter mit os in kontak wol komme. Meh, doa uuver drek.

De Poole looge in hun barakke aan ein ziej van de middewaeg. Ze woare al doa van september '39 en hawwe doa de wintjer mitgemak. De kowwe wintjer woe de windj vriej sjpieel haw. Ze woerte sjtreng doer de Pruusse behandeld, want et woare mèr Poole, luuj van un Slavisch ras, zoee get wiej Russe, allein mer good om vuur Germaane vuur nieks, es sjlaave, te wirke.
Meh, dat rasseversjil woar nieemes van hun aan te zieen. Intaegendeil, sondes koome ze sjiek heraus mit gepoedsde sjtieevele en gebuuesjtelde kleijer, de hoare prima verzörgd, vaerdeg om meziek te goan maake en te danse tot dn oavend.
Hun instremente, vijoeel en trekzak, hawwe ze saame gekoch van et geld dat ze in de febriek verdeende. Al moch et neet, vr ginge toch kieke: geweldeg diej danse. Ze woare nog neet hun krachte kwiet, doer et ekstra aete dat hun van heim (Poole loog neet wiet aaf) gesjik woert en wat ze in de sjtad wiste te bemachtege.
Nei, ze hawwe zich neet dronger loate kriege en sommege hawwe al geprebeerd te vluchte.

Zelfs geng hawwe ze gegraave onger de tangkeldroad doer. Sommege woar et gelök, angere mislök. Noe ledde de Pruusse döbbel good op.
Fierteg van hun looge al onger de grond: neergesjoaete in sjpertied, wentse binne mooste zin. Angere geraakt doeer kuuegel oet de mitraijeurs, went weer uuverwinninge bekind woerte. Zoee woert et mich doer Poole verteld. Jonge van e flingk volk………

De wuuerdjes: good aete, motte juus versjtange waere, want os aete in et kamp woar miniem. 0p tied van nieks rammelde vr van dn honger. Dat vr gesjamperd hawwe op dae sjnert mit verkespuuetjes lekker diek van et vet, dosjte vr os benoa neet te herinnere………
0s dageleks menu besjtong oet:

sjmörges:       nieks
sjmiddes:       ingkele, veer of vief, hawf rotte aerpel in de sjel, mit e kumpke sop mit oeesziee-vösj dae dr neet in zoot (e paar oage)
om 5 oere:     ein dieke sjnij broeed mit dn eine daag dunne  sjleij, dn angere daag get sjmalz en dan nog ersatzkoffie, dae neet sjlech sjmagkde: gebrend koare.

Doamit mooste vr et doeen en me zoog sjmörges, went vr oet bed koome hiej en doa al ieemes taenge de vlakte goan van duuzelegheid.
De offesjeele berichte koome doer de luidsjpraekesj, de onoffesjeele en de geruchte oet de…… WC's. Dáe haw middenne Pruus gekald, dáe wis get van de Poole, en doeer et doeervertelle woerte ze oach nog verdrieed.
Doa is et mich duudelek gewoere, wat wirke vuur enne miensj beteikent, zieeker wenter opgesloate zit.
De aantalle diej geneump woerte, lieke mich noe waal erg hoeeg, meh, dat woert doa gezag.
Alle berichte van et front in Frangkriek woerte doer de luidsjpraekesj uuver et ganse kamp heengesjot, mit de biejbehuurende sjettermeziek.
Pruusse koome van diej uuverwinninge in enne diliriumtoesjtand, wiej allewiel fans went hun club kampioen wuurt. Winne, winne, en Deutschland,  Deutschland über alles in der Welt, en die Fahne hoch en Und wir fahren gegen Engeland (meh ze voerte neet).
Doa woar dat ieesjte berich doer de luidsjpraekesj, besjtump vuur os Hollengesj en os zjwart op wit in heng gesjtop:
ROTTERDAM DOOR ENGELSEN GEBOMBARDEERD
30.000 doden.
Doa woar mèr ein rejaktie: Diej vuile luugenaesj, dat höbbe ze zelf gedoan, sjuus wiej in Warsjow.
Dat binnevalle, zonger echte oarlogsverkloaring haw de letste Hollenger tot echte Hollenger gemak, egaal wiej en watter tevuure gedach haw.
Doa biej de kezern zooge vr wiej al ow luuj -in os jong oage- zich et laplaazere rende in uneform en vol bepakking op bevel van enne koetjong: op-neer op-neer en vr zagte taengen ei : 'Went diej ow luuj al opgeroope waere sjteit et ech neet zoee good drvuur'.
Doa boeterde oach sjmiddes e sjtel metselaesj, vrundjeleke luuj meh doer en doer Pruusse diej nirges angesj uuver kalde es uuver wiej geweldeg Hitler daen oarlog veurde. En doa zooge vr vuur et ieesj Marokkaane of Algerijne:
ze hawwe es opdrach enne hoeege sjtapel kingerköpkes van hiej noa doa te verplaatse, onzinneg werk. En wat dooge ze? Ze zatte zich in un riej en goove de sjtein ein vuur ein aan de volgende doer. Tied hawwe ze genog en ze magkde zich neet meug.

Eine van hun moos zien behoefte doeen. De duuer van et keetje veel 'm oape en doa zooge vr vuur et ieesj wiej ze dat in zuudeleker leng doeen: doa zoot 'r mit de veut boave op de plangk mit et loak.

Truuk noa et werk op et veld, en noa dn offeseer.
Wiej 'r et kòs waete, weit ich neet, meh mit Sjeng en mich zoch hae drèk kontak, wol mit os kalle want vier twiee woare ongerwiezer. Diej gesjprekke goove mich inzich in de tragiek van daen oarlog. Hae woar verwond geraak in de Poolse veldtoch en noe op rös. In alle oapenheid vertèlde hae datter
hoof van un sjoeel woar in Kiel, vuur z'm opreepe (hae woar al get owwer).
Van alles moos 'r van os weite, nieks uuver os leger meh uuver os opleiding es ongerwiezer, woerom vr gein offeseere woare, woerom vr Radio Luxemburg waal glofte meh de duutsje zendesj neet. Hitler haw Duutsjland gered en hun land woar doer viejande aan alle kante omringk. Hae haw os land waal motte aanvalle, omdat de Ingelsje óf al geland woare óf op et punt sjtonge dat te doeen.
Hiej woar werkelek unne miensj bezig, dae mènde wat ‘r zag. De gesjprekskes woare gans oape en van ozze kant koste vr zegke wiej en woevuur vr zoee uuver Hitler en zien pertiej dachte: zien behandeling van de Juude, van Duutsjers diej angesj dachte es hae, zien drieve noa oarlog. Doe goof 'r zich bloeet: oach hae dach angesj uuver Juude, meh of vr dat vuur os wolle hawte.
Waal wees 'r os drop dat tieen perzent van de Poole Juud woar. En wat koste zieen noa nog gein joar? Sjuus wiej vier hawwe ze hun horloge, unne gowwe ringk en zoee gat wiej ze in et kamp koome. En noe? Vr zowwen et gerös kontreleere: diej tieen perzent haw alles. Hae zoog et Biebelse verhoal van Jacob en Ezau: om get te kriege ruulde ze hun bietje broeed en aete
dat ze van heim gesjik kreege. Ezau verkwanselde zien ieesjte geboarterech, omdat 'r neet wol wachte..... twiee soarte luuj,.....

Naeve 6 juni sjteit nieks. Dingkelek woar doew et berich doa, dat vr noa heim gonge. Meh ieesj mangelde de Pruusse os nog sjteeveg. Vr moosten os boeten et kamp opsjtelle. Doa woar e podium mit e sjtel offeseere en un toafel mit pepiere. Vr kreege te huure dat vr drek vriej koste kommen, dat vr aete kreege wiej de duutsjers oach: woeesj, eier, broeed, middegaete
zoeeveul vr wolle, roakes, vr koste noa de bioskoop, waal mooste vr in un barak laeve vuurluipeg en os miletair uneform aanhowte omdat ze doa te kort aanhowwe. Dat alles went vr et trepke op koome en teikende dat vr in Peenemünde in un febriek wolle wirke. Vr mooste toch drop raekene dat vr noa de boere gesjik woerte en dan woare vr nog lang neet heim.
Vr rammelde van dn honger, meh toch voelste un vasbesjloate wantroewend ‘nei’.
E paar ginge dr de trepkes op en obins zieen ich enne oet Nuth dae zich noa vuure duujde. Wiej 'r mich zoog, lachde hae ins en goof mich e knipuigske en zag int vuurbiejgoan: 'Ich ben ieeder in Nuth es tich'.
Daags denoa koom doer de luidsjpraekesj et groeete berich: de Führer haw in zien oneindege gowwegheid besjloate dat de Hollengesj haevesj mochte, omdat ze toch oach Germaane woare en es Germaane bewieze hawwe gow soldoate te zin gewaes.

Weer zoeen lang reis in goederewaages, meh noe mit oape duuere en zonger soldoate. In Musis Sacrum in Arnhem woerte vr doer et Roee Kruuts opgevange, kreege enne overall en doe moos ieeder zieen wiej 'r heim koom.
Liftend koom ich weer in Nuth. Aafgemagerd.

De burgemeister reep mich en zag dat hae os noa dn Arbeidsdeens moos sjikke, went vr gei werk hawwe, meh in Gebrook begòs de distrebuusje en ich kos perbeere doa te beginne. De 'vriewilleger' trof ich laater hae haw zich vergis, haw geluifd dat vr noa de boere gonge……….

Geen opmerkingen:

Een reactie posten