6. NOG ENNE OET GENHEL: ZEF MARTE(N)S.

De boerderie va Martes (links)

Enne woar in Genhèl geblieeve op de boerderie van Martes: de pap van Zef, Giel, Plien en Lieske. Ich vergaet Netje, sorry. Ich zag al dat Zef meister in Nuth woar en zien botterhamme biej pap-en-mam-va Voasje, op et bergske, op oot.

Zef Martes

Gek, dat ich Zef toch neet doa es meister gezieen höb, ofsjoeen ich toch al van 1925 op sjoeel woar.  Ich zal waal in ein van de volgende klasse gezaete höbbe. E loak in mie geheuge. Oach de naam van de meister van de twieede kias ben ich kwiet: hae woar neet van Nuth en bleef oach neet lang. 
Zef zag mich laater, dat hae zelf zieevetieen joar de ieesjte haw gehad.

Ich herinner mich dat joartal zoee good, omdat et un juffrouw woar diej mich dat joartal lieerde sjrieeve. Ze ging noa et kloeester en  ich dingk dat zoee plaats koom vuur Zef.

De bure va Martes in Genhèl

Zef woar in Genhèl un ootereteit, want hae woar meister, haw gelieerd wiej plante, deere, sjtarre en veul miee dinger hoosje. Zef woar de vroagbaak van Genhèl, dae vuur alles en ieederein altied tied magkde en holp woe 'r kòs.

Waal mot dr biej gezag waere dat de luuj neet in rieje sjtonge: dr woare mèr wieeneg boerderiekes. Mèh, toch. Zef woar jeemes vuur diej van Laeve, Broens, Wiertz en de angere. 

Wiej eenvowdeg Zef oach woar -nieks genne proetsj- wat 'r zag woar woar, woert geluifd. Hae woert dan oach neet mit Zef, mèr mit meister aangesjproake. Ein van dees daag hoert ich van Thei , mie broor, dat 'r zelfs in hoes door broor en zustesj zoee aangesjproake woert.

Vuur et boere laeve interesseerde hae zich oach waal , wis van viee en veld, van pres van de veldvruchte,  sjprook van mörge, boender en zil es enne echte boer, mèh op de boerderi e mitwirke moch 'r neet, zoeewiet es ich weit: hae woar de meister.

Wiej ich de ieesjte klas van heum moos uuvernumme. Noa..., vief joar wachte, want Collein knieep in diej joare os land oet es un citroeen: de göile moos en zow hoeeg in waerd blieve, zagte de luuj. Vuur et ongerwies beteikende dat, dat 't klasse-gemiddelde ummer hoeeger woert: in diej joare mèr leefs 45!

Doadoer haw Zef alveul joare elk joar zoeen 53 of 54 kinger in de klas gat. Meh wat 'r doamit bereikde woar ongeluifelek. De sjrifkes zooge dr oet of ze gedrökt woare, raekene tot twinteg rammelde ze es et onze vader van boete en ìaeze gong al vlot. Wiej haw 'r dat geflik?

Woe bleef ich mit mien modern ideee van globaal laeze en zoee, went Zef op tied van nieks, zoeen fiefteg kinger mit de plengkskes van aap, noot, mies, wim, zus, Jet haw lieere laeze. Ich zoog et neet zitte. Taengen dem kos ich neet opbokse.

Wiej dek trok ich neet noa de veerde klas van Zef, dae Bruls opgevolg haw: Wie¡ doogste dit, wiej dat Zef? 'Meh doew begos ich langzaam aa doer te kriege wiej hae zoeen fantastesje rizzeltaate kos hoale de gans goddeleke daag,  sjmörges en sjmiddes: laeze, sjrieve, raekene, angesj nieks allein nog e bietje teikene. Meh, de rizzeltaate woare dr...

Onger dn oarlog nuuedegde Zef os dèkker oet in Genhèl te komme. Dat woar aan gein douf oere gezag: De boekreem moos aagetrokke waere en doa roeek et broeed zoee lekker, bagkde ze vlaa, sjnij me nog aan de sjink. De ganse sfeer in diej lieege kuueke mit dae sjteine vloer, de lang toafel en de bangk drachter, haw get apparts.

Taengenuuver Martes

Ich zag doa dat Zef òs oetnuuedegde. 0s? Joa, vr vriejde doew nog en doa woar oach nog get angesj: mie Sjtefke koom doa neet vuur et ieesj: ze haw doa joare geleije taengenuuver Martes gewoeend en woar doa kindj in hoes gewae. Kommend oet Frangkriek haw heure Pap in Genhèl un huuske weite te vinge en haw zie gezin loate uuverkomme. Gei wonder dat ze gaer dreen trok.

Ich zag sjuus, dat Zef zien eige gedachte haw uuver veul dinger. Neet datter enne dwaesjligker woar, mèr toch wis hae et zient en dr woar veul nuuedeg om 'm doa van aaf te bringe. 0m e vuurbeeld te gaeve, beuker zette dich op de verkierde waeg. Zef zjwoerd biej de ervaring in de praktiek. Doa mooste good uuver noa dingke. Beuker woare dinger diej me van boete lieerde, woedoer me zelf neet miee dach, meh angere noakalde,....

Me zoog danoach biej heum gein beuker of bookekas. Mesjien dat 'r boave nog e paar hoofaktebeuk haw ligke, want doa haw Zef oach ins aan geperbeerd. Al gow haw 'r doa de uuvertuuging gekrieege die ich sjuus besjreef. Allemoal flowwekul, get liere om zoee gow meugelek te vergaete. Sjuus es enne miensj dae z'ich vol it, enne angere dae'm de vinger in de sjtrot sjtik, woedoer alles weer droet kump.  Opgeluch zaet hae dan: gelökkig tis droet.

Dat sjtandpunt sjloog biej Zef neet zoee zieer op de ekzakte vakke wiej wiskunde en natuurkunde, dat woar teminste gei gewowwel.

Biej ein van de bezeukskes veele de wuurdt zil, groeet en klein boender, en ròw. Noe haw ich waal dekker gehuurd, meh noets geweite wiej groet ze woare.

Panorama noa Genhèl

Dat zag ich Zef en doew trok 'r mit os noa de hoeswei en de velder. Doa wiees 'r mich wieveul grond dat woare. Ich mot bekinne dat ich et al vergaete woar wiej vr noa heim gonge.

Ich goesjde de moate weer doerei en wiej ich 'm dat sangerendaags zag, knigkde hae ins op zien bekinde meneer en zag dat wadich al van opa Criens haw gehuuerd (en bow vergaete):'De motster mit omgoan. Van enne kier zegke, huuere en zieen onthilt me get neet. Ich zit doa noe eedere daag mit te kieke in de veerde klas'.

Op zieekere daag vroog 'r mich, noa twelf ooere ins binne te loape: hae haw get nuujts oetgeprakkezeerd. Wiej de klas laeg woar pagkde hae e sjtel sjrifkes oet de kas en vroog ze mich ins in te zieen. 

Punte onger 't vreespunt

Ich zoog neet drek wat nuuj woar. Ich zow ins noa de punte kieke.  Ja, diej woare nuuj Zef goof nog lieegere punte es nul ! Min twelf, min vieftieen en doa zoog ich enne dae op min drie en twinteg sjtong !

'Kiek' zag Zef: 'et kump hiejop neer dat vuur elke fout e punt aafgeit. Dat deit ze sjerp oplette en perbeere de punte te hoale diej de angere oach hoale.  Zitteblievesj zinter elk joar, meh, ieesj wuurd geperbeerd of ze op dees meneer biej komme.

Ich sjnabde obins wiej Zef zoeen fantastesje rizzeltaate in de ieesjte klas haw kinne höbbe: dit 'nuuje' systeem woar de konsekwente doerveuring: de gansgoddeleke daag op de tieene loape'

Mien verzichtege vroag of 'r neet bang woar dat zjwaake lierlinge da sjuus de mood koste verleeze, wiees Zef rizzeluut truuk: nei, de sjtimmelans woar et, ich zow et zieen.

t nuuj (MATHO) sjuuelke in Tervoesj

Zef haet mich noeets miee geroope om de rizzeltaate te bekieke...... Waal zoog ich 'm noa sjoeeltied dek kinger biejhelpe. 

Zef Martes,  Lei Cloasse, Giel Dreese,

In 1959 woert un nuuj sjuuelke vuur de boave-gehuchte in Tervoesj geboewd.

Ech un plaats vuur Giel Dreese es hoofd, dae ieesj de sjoeel in Nuth nog effe es oefenterrein haw gat en Lei Cloasse doa hoofd woert. Zef wol ziene naef gaer in Tervoesj helpe. Et woar trowwes korter biej Genhèl.

bie den Haasj

Zef woar enne hartstochteleke kaerter. Sondes noa de hoeemes kostem vinge biej den Haasj, de kaarte sorterend of taenge zich aageduujd, dat nieemes dri kos kieke. 0p et teufelke de esjbèk sjtampvol esj en segrette- en segaare sjtump.

Dromheen altied kiekesj. Sjtil woar et dan, genne kal, want me moos debiej blieve. En dan inins un oetbasjting, went de letste kaart gevalle woar.

Op de Toare

Ich dingk dat et ieesjte wat Zef aan Pieetrus haet gevroag, is: 'Kin dr mich oach zegke, woe hiej gekaart wuurt?'.

Et letste sjtök van zie laeve woar neet gemekkelek: int bejaardehoes 0p de Toare, in enne rolsjtool.

Un sjtampevol kirk in Nuth mit luui diei 'm neet vergaete woare.