foto, film en geschiedenis van Nuth vroeger

zaterdag 20 november 2010

8. ONGER BIE DE BAAN EN UUVER DE SJLAAGBEUM.



Kanteneers van de prevints
V’r zagte ummer de Riekswaeg, meh et woar de weaeg dae de prevints in orde heel.
Va Hunnecum, doer Nuth en Voasje leep 'r woee hae noe nog löp. Allein woar e veul sjmaalder en he woert, wiej ich zoeene jong woar oach al getaard. Dat weit ich nog omdat dat doew vuur luuj taar-tunkes oplieeverde, diej ze gebroekde es daak van hunne zelfgemagkde sjtal of sjop. De kolieniee zooge d’r op dn doeer neet sjoeen oet, meh et verke en de kniên mooste toch irges onger sjtoan.
En ich herinner mich dat de waeg getart woar, omdat vr van mam soms biej bekker Thiese enne wèk mooste hoale en dem es ein reijp de weag aafrolde. Dat doog'm nieks, zoee hel en vas woare..... Waaterwèk.
Diej van de Veen woeende doew doa, oach vraeme, want diej woare protestant!
Wiej ich op sjoeel in Nuth woar, loog et miensjpoar dr nog neet, dat koom e paar joar laater.


t sjpoar mit sjlaagbeum
Vuur et sjpoar ( de baan, zagte ze) gong de waeg rechdoer, woe'r noe mit enne sjerpe boch noa de brugk geit. De sjlaagbeum woerte boave in et seinhoes bedeend en dan leep de waeg tot biej Ledoux, woe'r zich sjplidzde noa Kathage en noa Genaanef. G'r zult allewiel vanaaf dr brugk diej driej hoezer waal neet ziee, diej doa langs dat sjtök waeg ligkde, achter hegke en kannedasse verborge. 


Höb ich uch al verteld dat nonk Giel Martes -de broor van Anna-, os oma, noa Oake woar gegange en doa et sjniedesjsvak haw gelieerd? En datter rond 'l8 truuk koom middenne buul vol gowdmarke? Wie dan oach, hae haw in 0ake gelieerd dat mienwirkesj gowd boave brachte, zjwart gowd, dat op tied van nieks ech gowd woert biej de zaakeluuj. Dus boewde hae in Haelder e zaakepand en effe denoa oach in Nuth, biej de baan.

0f et idee van nongk is gewaee of van ziene naefke en nichske weid'ch neet, feit woar dat in einentwinteg of twieeentwinteg Harie naeve Moas en Merie in datzelfde pand hun zaake euepende: sjoeen naevenei, mit enne gangk d'r tössje.
Harie in segaare en segrette, Merie in manefactuure. 0f Merie doew al wis dat ze'n ganse rìej poete zow motte klèije? En haw Harie zoee ne wiee blik, datter wìs dat me tien joar laater good kòs laeve van un roakwaarezaak?. (meh doew nog neet) En dat ziene broor Lewie heum zow opvolge m'it fietse èn roakwaar?

Maos, Glaasmaekesj en Voncke
0p tied van nieks looge doa un ganse rìej kaffees en wingkelhoezer, me zow huuj zegke'enne boew-boom' ('in good Nederlands...) van op dn hook biej et weagske noa De Daal tot de villa van dokter Sjtarmans. De aotobaan van Gelaen noa Haelder koom pas 'in 19??’ Ja,....wat mot 'ich sjrieve? In 1938 gonge de hoezer taenge de grond, woert et tracee oetgezat, meh vaerdig koom'r pas e paar joar noa dn oarlog. Allein Voncke, Glaasmaekesj en Maos koste blieve sjtoan.
al die pande mooste taenge de grond
De twiee pande van nonk en mam, et wingkelke van Leienie Brassé, et pand van aannummer Gieraeds (dae zien dochtesj Usj en Netje drin haw gezat, oach un manefactuurezaak). De boavewuueninge van de dames Dietere (un widvrouw mit twiee dochtesj diej allebei ongerwiezeres woerte: Mien in Nuth, Bertien in Vaosje,  Brummans mit zien vrow, de brandkastezaak van owd-burgemeìster Cremers (van te vuure de manefactuurezaak van Habets, dae naeve Gieraeds boewde) en et woeenhoes van Leunesse, (dae zien boewmateriaalebedrief bìej De Daal naeve de Pletsjbaek haw, al diej pande mooste taenge de grond vuur dae waeg.


et sjpoar woar gekomme vuur 1900
Et sjpoar woar dr gekomme effe vuur 1900. Doavuur hawwe ze et Gelaendal et meis gesjìk gevonge: aan dn eine kant de sjtiele zandröck van Zjweikesje, Sjpawbek, Sjinne, Voasje en Gebrook, aan de anger ziej de oploapende velder. De riej hoezer woe vr et uuver höbbe, hawwe ze motte oetdeepe, omdat de Riekswaeg oetgedeep woar tot op de huuegde van de rails. 


Taengenuuver de woeeninge loog de berm mit boavenop ieesj e veld, meh al gow et Minorveld. 
de voetbalclub mit vuurzitter  'dieke Leis'
Dat Minorveld (vr zagte nog neet terrein) haw tevuure gelaege biej Kathage, naeve de baenje. Dat doa d’n eine kant van et veld angerhawve mieeter hoeeger loog dan dn angere kant en dat uuveral de kowflatte drvuur zörgde dat me good gliedzjde, doog nieks: me haw e veld. De 'dieke Leis' woar doew vuurzitter van et besjtuur en woende oach kort biej Kathage.

Meh? Wae voetbalde doew rond twinteg in Nuth? Gr kint et zieen 'in et fotobeukske van Nuth. Doa zeet gr op foto 2 dat Nuth mit dn tied mitgong:

't geduchte elftal mit Jan, Louis en Harie Criens
Cor Bertrand sjreef dronger dat 'de thans bejaarde heer Louis Crijns' vertelde: "circa vijfenvijftig jaar geleden vormde ik met mijn broers Jan en Harrie, met de gebroeders Willem en Jan Leunissen met Hub Kusters, Wim Schaffers, Guus Beckers, Frens Coumans, Louis Hermans en een van buiten Nuth afkomstige spoorman Lansing....dit geduchte elftal. Het ging geweldig, al moesten we alles te voet doen, wanneer we uitwedstrijden speelden".
Enne van Criensjonge (mien nungk) vertelde mich oeets,dat Jan sondes moos goan maete ongergronds op de Emma (woe'r biej de mienmaetesj woar).

0p et voetbalveld woert soms op'm gewach tot 'r koom: hae haw et werk effe ongerbroake om enne wedstrijd te sjpieele. Doanoa ging er truuk, want et werk moch neet dronger lieje. Gowwe owwe tied wiej zoee get nog kos.
Ja, dae voetbal in de darteger joare. Ich zag al dat Harie Criens begòs woar mit de verkoap van roakwaare, meh datter al e joar laater de zaak oetbreidde mit de verkoap van voetbalsjoon, voetbalbreukskes, haw ich nog neet gezag.
Sjpieteg dat'r get vreug woar mit ziene kiek op wat gìng komme.
Begin darteger joare magkde Han Hollander os mit zien radio rippetaazjes sjtapel gek: Holland- Belsj!

Gei wonder dat et Minorveld korter biej Nuth moos komme te ligke. En et koom dr, wiej ich aj zag. Taengenuuver de riej wingkels en....de kaffee van Glaasmaekesj, dae zi ch uuver de jonge 'ontfermde' , want ' de dorstege 'lave' woar christelleke plich... 
De trepkes van Glaasmaekesj
De trepkes noa dn ingangk van 't veld -van Glaasmaekesj oet gezieen dn oetgangk- koome toevalleg biej Glaasmaekesj' kaffee oet.
Howt sjeen doew erg billig te zin, want doa woar get nuuedeg vuur un angerhawve mieeter hoeeg sjötting rond dat veld.
De gool woar rech taengenuuver de zaake van mam en heur broor. En penaltes trappe woar un faveriete bezigheid. Klaatsj, doa gong weer un roet in. Dus koom dr un sjtellaasj van gaas, wiej os zonnesjerm e paar vieve haw opgeloape.
Et woar de voetbalplaats van de sjoeeljonge oach, en al gow hawwe ze hun clubke, dat boete Nuth naam magkde, Inzjenjeur Jansse van De Daal, dirrekteur van et tekstielfebriekske in Traebèk, begòs hun te traine en wiej ze, noa un drök bezoch toernooj, nòg miee pebliek begòste te trekke es de Minor, woerte ze vuur de keus gesjteld: lid van de Minor waere of van et veld aaf. 
et kampioensteam van Minor
mit de vedette Sevee Voncke en Huub Gieraeds
Ze koeeze et ieesjte en doamit woar de jongesclub weg. Meh Minor wis wat ze gedoan haw: Sevee Voncke en Huub Gieraeds (omter e paar te neume), woerte e paar joar laater de vedette van Minor. Doa sjpielt mìch unne angere naam doer de kop: Troja. Hoosj Minor tevuure soms Troja?



Kaffe Glaasmaekesj: Enne kastelein dae op de jeug sjpieelde, ên op de vraeme oet de kolleniee, veul miee es Voncke, dae et miee haw van de Nuther luui, al koome dr oach waal jongere. 
Bie Voncke
Zoee woar biej Voncke de biljartclub en sjtong biej Glaasmaekesj unne biljart vuur de jongluuj. Biej Voncke zoot ze te kaarte en biej de anger kaarde ze oach waal. Rösteg biej Voncke, drök en laevetig biej Glaasmaekesj. Biej de letste sjtonge onger de poart de rennesj zìch sjoemesj vaerdeg te maake vuur enne wedstriid op de waeg.

Puur op eige krach mit dieke beng
zonger versjnelling
Ich zieen Aard Sjprakelaer nog doa sjtoan, unne reserveband gekruutst uuver de bors, helm op, es rennesj noe. Waal alles zwoarder, dieker, en zonger versjnellinge. Puur op eige krach.
Biej Voncke op dn hook leep et waegske noa De Daal. En om dn hook loog oach de sjuur van de Boerebond mit zieegood en zoeeget vuur de boere. Onger de kaffe, woar de kelder woee Zef Sjmeistesj de tonne beer en sjtange ies doer e luuk noa binne wirkde. 0f et hoes van Voncke al vanaaf de boew kaffee is gewaes? Doew woerte gans get vuurkamesj omgetowverd tot kaffeekes. Langs de groeete waeg verkochte diej van Voncke oach segaare, segrette, piepe en pieptoebak en natuurlek rölkes sjiek vuur in de koel, In dat gengske, achter et wingkelke, gong enne sjmaale trap noa boave. Ein van de vertrekke herinner ich mich nog good, want doa zoot Ploem, de sjoester, te haamere. Un ow millediej kump biej mìch op:
'....met zìjn hamerke
weerklinkt het door zijn kamerke
klop-klop, klop-klop er boven op.. .. '

links: Luunise, Habets, Gieraeds, Ploem
Ploem zow laater naeve Gieraeds goan boewe: unne wingkel mit de sjoesterie drachter en Hub, ziene zoeen, zow et laater uuvernumme.
De driej of veer woeeningen, achter hegke en kannedasse verborge, besjreef ich ieesj. Tössje diej kannedasse -popelier heisje ze offesjeel meinich- sjlingerde zich de Pletsjbaek noa de Gelaen toe. 0p diej plaats woar et waater zieeker enne mieeter deeper es de kant. Dat vong vr un prach pìaats om te 'zjwömme', vr hawwe allein te zörge dat genog waater drin woar. Dus woert un dam gemak van tek, blaar en pratsj en vaerdeg woar os zjwömbad. Vanaaf de kant drin duuke woar et sjpanneste.
Zjwömpekskes? Nieemes haw doew zoee luuks dingk: geweun poedelnaaksj of mit et ongerbreukske aa, al noa gelang me zich sjaamde.

Vr woare uuvertuugd dat et neet moch, sjuus zoeegood es et aafgoesje of sjeete van de elektrese pötjes op de Elektreseteitspeul langs de waeg neet moch, meh doavuur deste sjonder. Dr woert dus oetgekieeke of de insege pelies dae Nuth riek woar, neet op ziene fiets aankoom. Jagersma hoosj 'r, ich mein unne Fries.
Vr hawwe danìg sjtrangk vuur 'm.
Went er de sjpieplaats opkoom woert et sjtil: eine of e paar va òs moos ‘r höbbe, want e sjlech gewieete haw vr alleneij.

Jagersma kòs bes enne aardege miensj zin gewae, meh, òs woar verteld, dat 'r m'jt de bloeete sabel un ruuzing oeterei haw gehawwe. En en paar daag laater hoosj et al, dat'r eine van dn trop enne erm haw aafgehawwe. Wiej dan oach, et lieek os geroa oet te kieke.
Ein en al bedrievigheid in diej eind twinteger beg'in darteger joare onger biej de baan. De zaeke sjeene good te ligke: de trein trok al gans get luuj om gow en gemekkelek in Haelder te kommen. 


Sjunk vuur dn oarlog
Doa woar de mert en doa woare al grottere wingkels zoee es Sjunck. Ich zoog doew vrow'luuj mit körf vol boeeter of eier dr heen trekken en svriedes, went loeendaag woar, zoogste et perron volsjtoan.
'Hie¡ koape op de poef en svriedes zich volsjtoppe mit gebèkskes', hoert ich mam ins zegke.
Gebrook trok toch oach al veul luuj en zieeker Voasje gong effe noa Gebrook.
En dan woare aldaag luuj op de fiets richting Emma en Hendrik en weer truuk…. effe binne loape biej..... Joa et leep good in diej joare vuur de groeete crisis.
Meh, dae koom, al woar et neet op enne sjlaag. Noadat de bangke in Amereka in '29 in e paar daag inei donderde en dat oach in alle leng hiej in Europa gebuurde gong et langzaam meh zieeker berg aaf. Dr veele ontsjlaage, dr woert minder en minder verdeend en de laste van de middestaendesj, diej geld hawwe motte lieene, woerte ummer groeeter. De biej koom dan nog et koape op de poef et weg blieve van klante doer vetrek of omdat ze zlch sjaamde. Et optemisme, de sjoeen vuuroetzichte en verwachtenge woare foetsjie. Gei vertroewe miee, geine durf miee om get te risjkeere.
de gezet van 1935
De ow mienwirkesj weite nog van et jaagsysteem: ummer miee koale maake vuur et zelfde geld en al gow zelfs vuur minder. De vraem mienwirkesj mooste 
vertrekke.... de kolleniee koome langzaam bow laeg te sjtoan, et Gezellehoes van et zelfde, De Sjpoarkollenie ging neet baeter en de wingkeleers aan de Nuunefsjtroat mooste op un huitje biete. 
winkels aan de nuunhofsjtroat
Veul woert'op de lat' gesjrieeve om de wieenege klante toch mèr te howte. 'Wil dr et opsjrieve tot volgende vriedig?' (svriedes woert op de koel oetbetaald)


Dat ging zoee biej de bekker, de sjlechter, aan de greuntekar...
En al te dek zooge de wingkeleers ze neet miee truuk.
En toch, et laeve ging doeer, al moos me zich rèkke noa de dèkke. Vuur de jong luuj woare de crisisjoare, tenminste vuur degeen diej werk hawwe, toch nog redelek sjoeen joare, woein ze van alles belaefde wat ingkele joare te vuure nog ondingkbaar woar, of wat pas oetgevonge woar: de radio, de grammefoonplaate, de nuuj fietse (op aafbetaaling) mit verchroomde sjtuure, de bioscoop neet te vergaete, de sjporte wiej voetbal, renbaane, zösdaagses en oach al neonreclaames in de sjtaee.
De groeete waarehoezer, de tram, de bösse, taxis, och zoeeveul nuujts, datter in kort tied in de twinteger en begin darteger joare woar biej gekomme. Netuurlek alles nog neet te vergelieeke mit noe, meh et woar dr al. En op de dörpe woar dn tied neet blieeve sjtil sjtoan: de kirmesse, de carneval,  de weiefieeste, de trek noa de bioscoope van Haelder en Gebrook 
(in Nuth begòs Juuep Marell in ziene zaal in et weekend oach al te driee) et roake va segrette, de reclaames in de segretteduueskes: filmsjterre, voetbalraegels en sjoeen zieje bloome diej gesjpaard woerte, wiej segaarebendjes oach en neet te vergaete de voetbal et woar allenei doa vuur de jong en owwer luuj. Allein: de werkelooze en wirkversjaffing en et fietseplaetje (es belasting) woare dr oach.

Woar et om de darteger joare dat op de Hèkseberg obbenne zondig vieegdimmensjtraasjes gehowte woerte? Diej sjtuntvleegesj oet dn oarleg perbeerde zoee hun broeed te verdeene mit allerlei gevierleke sjtunts in de loch. Doew et berich: eine van hun is tössje de luuj gevalle: sjrikkelek.
Wae es jong werk kòs kriege woar good aaf, al woerte ongerluuentjes betaald' In de sjoeele woar et gans normaal datter ieemes vuur un klas sjtong dae vuur nieks wirkde: ,de kweekeling “mit akte” woert 'r geneump. Diej erm heis hoabde noa joare aangesjteld te waere went ieemes weg ging of gepensjeneerd woert (went menier pesjtoer, de börgemeister of enne dìeke vrundj neet e naefke haw zag mich Inspecteur Hol in Haelder verbitterd). 0f went de zusters neet un
anger zusterke hawwe dat bow vaerdeg woar mit de sjtudie 'zègk ich dr biej'
Et woar dus enne tied, dae mich bieigeblieeve is, es enne sjoeene tied en dn tied van de groeete crisis, wiej pap ôs de hoare begòs te sjniee (baeter gezag begòs oet te riete), en hae vuur òs begôs de sjoon te lappe, dn tìed dat de wingkel ellendeg devuur sjtong, zie selaris drek noa de livveranceers ging' ieedere cent omgedrieed moos waere, faijjissement in de loch hong, Kort: dat de hulp van boave miee es nuuedeg woar. En zoee woar et neet allein biej òs: et raatelde wingkelsjleetinge en faijjissemente woerte oetgesjpoake aan de
loapende band.

Ich zag sjuus, werkelooze.
Diej mooste zich elke daag op et gemeentehoes melde om hunne sjtempel te hoale, angesj gei geld. In riee sjtonge ze doa en sjaamde zich…
De owdste va òs wiste et, mer de jongere gelökkig neet. En oach vier leeje dr neet onger, vr dachte allein aan sjpieele, woare boete alles vergaete en pap en mam leete zoee wieeneg meugelek devan mirke.

Vr hawwe natuurlek neet wat kinger van dizzen tied allenei kriege en höbbe. Gein fietskes, gein duur kleijer, genne sjloek, mooste aete wat de pot sjavde, kòste neet keeze oet allerlei soarte botterammebelegk en duur sjpieelgood zoogste nirges: mit Sinterkloas keeke vr biej Moas de oage oet' meh krieege dooge vr wieeneg. Mit e bietje woare vr kontent en sjpieele kòs me mit van alles. Mit huuve en marbele kreege vr dn tied bès om en de TV mizde vr neet, al woar et mer omdat dae nog neet besjtong.
Joep Sjmeets oet Voasje neave dr zelfbinder
Mia aan et twiesjpan
En wieveul beroepe zooge vr doew neet! Et zelf bakke en zelfs et sjlachte van et verke zooge vr nog hiei en doa, in de boerderie zoogste nog de centrefuusi sjtoa, en zoogste et daesje van et koare, biej de sjmieed de paerd besjloan.
Noe motte ze zoee get oet beuker lieere.
Nostalgie? Rondoet gezag: joa en nog ins joa, of sjoeen ich hieel good weìt wiej mujlek diej joare woare mod ich toch zegke: mit wieeneg koome vr vaerdig. Met de waalmood van allewiel, kom vr doa oach mit vaerdeg? Kinne vr nog get misse?
Is et beste neet de viand van et gowwe?

Geen opmerkingen:

Een reactie posten