foto, film en geschiedenis van Nuth vroeger

donderdag 11 november 2010

16. NUTH, HAWVERWAEGS DE NEUGETIEENDE IEUW.

Zag ich al dad'ch biej toeval e paar herdrökke van beuk oet de vurrege ieuw op de kop kòs tikke? Vuur enne habbekrats zoog ich diej op de mèrt ligke.
Gow en gaer mitgenomme. Ze höbbe mich veul plezeer gedoan, want ze goove mich kiek op òs gewes en Nuth, dae ich noeets gat haw: hieel konkreet.
Et eint oet 1851 woar van enne meister Poell oet Weert, woe ' r miee es fiefteg joar aan de 'Stadsburgerschool' haw lesgegaeve. Patsj aaf vuur dae man, want et liek mich vuur daen tied un uniek werk, diej besjrievinge van alle gemeintes van Limburg, mit van veul plaatse oetveurege gegaeves, diej me nirges miee taenge kump. Me veult zich ech truuk geplaatst noa honderdviefteg joar gele¡je. Poell neumde et book: 'Beschrijving van het Hertogdom Limburg' en 't woert es herdrök in 1981 doer 'De Lijster' weer oetgegaeve.
De angere herdrök doog mich aeveveul plezeer: alle gemeintes in Limburg woare doer J. Kuyper, aardrijkskundege en cartegraaf in de joare 1866 en 1867 geteikend mit alle hoezer, waeg en paedjes, hoal waeg en baeke drop.
T'is un deil oet ziene Atlas van gemeintes in gans Nederland, oach oetgegaeve doer oetgaeverie 'De Lijster' in Maasbree.
0p de kaf laes ich:

'Nu de zoveelste gemeentelijke herindeling doorgevoerd wordt en de schaalvergroting vele kleine gemeenten van de kaart heeft geveegd, is het goed om te zien hoe de Limburgse gemeenten er meer dan honderd jaar geleden uitzagen. Het is nauwelijks nog te geloven dat o.a. Mesch, Strucht, Jabeek en Nunhem eigen besturen hadden. Het vervult ons met heimwee naar een tijd dat het ambtelijk apparaat nog zo dicht bij de burgers was'.

Joa, et haet werkelek get mit èchte demokratie te maake!
Wilt gr de ISBN nummesj: et ieesjte ISBN 90 6486 011 4 en et letste ISBN 90 6486 014 9.  0f ze nog te kriege zin?

(toevoeging van Nuth van Toen:
Voor de liefhebbers: beide boeken 'Beschrijving van het Hertogdom Limburg' en ‘de gemeenteatlas van Nederland’ zijn inmiddels volledig ingescand op het internet beschikbaar bereikbaar met een muisklik)

'Hertogdom Limburg' wiezoee Hertogdom, zulder vroage, neet geweun provins?
Nei, dat zoot zoee:
'ln de 11e eeuw, liet een Ardensch Heer de overblijfselen van een aloud kasteel, gelegen aan de linker oever der VESDER op eene hooge rots -in het Keltisch Lijmburg of Leinburg - .... ten tijde van de Romeinen gebouwd, geheel herstellen. '

Ich goan mèr int plat wieer mit wat Poell os vertelt.
Hae noom dae naam aan en de ganse sjtrieek, woe hae baas woar, kreeg dezelfde naam: Limburg. Et gebied sjient tamelek groeet te zin gewae: tot aan de Rijn en tot uuver de Maas.
Poel neumt et markgraafsjap Arlon, de Heerlekheede Montioie, Wassenberg, Reifferscheid, Wittem, Valkeberg, Rolduc en gedeilte van Daelhem.
De res wat Poell vertelt uuver Limburg besjpaar ich uch: dàn woar et Hertogdom van enne duutsje keizer, dàn weer van enne keuning van Sjpanje, dàn weer van Oeesterriek of van de Hollengesj, zelfs e tiedje van Belsj .
Altied mooste de luuj hiej zich wenne aan vraem baaze. Poell sjreef et in 1851, dus ingkele joare noadat et hertogdom rechs van de Maas vuurgood biej Nederland koom.  Meh, toch weer un vraem sittewaasje: tegeliek woar et lid van de Duutsje bond. Noa 1867 koom oach doa un eind aan.
En wat sjreef Poell uuver Nuth? Ich laes: 














Uuver Hulsberg, Wienesroa en Sjummert is Poell oach tamelek kort. Ich zegk dat, omdat diej noe oach biej Nuth behuure.

Meh uuver Wienesroa toch nog gans miee es van Nuth, hè? En vraem dat Poell waal et kesjtiel van Wienesroa, meh neet dat van Reymesjbek neumt.
















'Schimmert, of Schummert: 
Enne Schummerder miensj wis mich te vertelle, dat irges vasloog, dat altied eine dominee in Sjummert moos woeene. 0f dat dae eine protestant woar in 1851?







Van Hulsberg sjteit mèr wieeneg gesjrieeve:


Zoee, dat weite ver da weer. Gemiddeld woeende dus ongevier 5,5 persoeene in en hoes, groeetowwesj diej inwoende (of omgekierd), ongetrowde breurs, zustesj, nungk en tantes mitgeraekend.
Uuver et ongerwies in daen tied vertelt Poell oach get: et woar in de Belszje tied (1830 -1839) hiei en doa in verval gekomme, meh op angere plaatse oetgebreid.
In Limburg bestaan 8 schooldistricten, welker respectieve schoolopzieners met het toezicht belast zijn en gezamentlijk de provinciale Commissie van 0nderwijs uitmaken ter afneming der examens voor onderwijzers, hebbende alsdan een lid der Gedeputeerde Staten door het Collegie uit hun midden te
Middelbaar onderwijs...waar vooral Rolduc uitmunt
kiezen, als Voorzitter aan het hoofd. Voor het Middelbaar 0nderwijs, zijn inrichtingen te Maastricht, Roermond, Venlo, Sittard en Venray, waar vooral Rolduc in uitmunt.
En uuver de taal: 'Uitgezonderd zeer enkele plaatsen op de grenzen van Luik' waar de Waalsche taal gesproken wordt, bedient men zich van het Nederduitsch in eenen Brabandschen tongval, die met vele Duitsche woorden vermengd is'.
En wat ze in Limburg oote vertelde hae oach: 'roggenbrood, aardappelen, kool, groenten. Allen, van de rijken pachter af, tot aan de eenvoudigen dagloner toe, gebruiken deze spijzen met varkensvleesch en spek, dat bij eerstgenoemde echter
nu en dan door rund- of schapenvleesch vervangen wordt. Alleen de arme bewoner van de moerassige streken aan de Peel moet zich vergenoegen met roggenbrood en koeken, die hij uit boekweitmeel met spek bereidt.
En wat ze doew drongke?
'Jenever, uit granen gestookt, en bier dat zijn de eenige kunstmatige dranken, die in dit land bereid worden.
Koffij en thee worden meest in de steden en door de gegoede bevolking van het platteland gedronken' .
Uuver de bewoenesj van Limburg wètter oach get te vertelle:
'De verschillende heerschappijen waaronder dit gewest vroeger bestond, welke dikwijls de tegenstrijdigste belangen voorstonden, hebben de bewoners van iedere streek lands, welke thans een deel van het Hertogdom Limburg uitmaakt,  een eigenaardig karakter gegeven, hetwelk nog ligtelijk te onderkennen is.
Over het algemeen onderscheiden zich de bewoners van deze provincie door hunne arbeidzaamheid, spaarzaamheid, schranderheid, en geduld.
Vr koome dr toch good oet, zoee te zieen: wirke, sjpaare, diej versjtand gebroeke en weite te wachte.... en 'n voes' in de tesj maake......
Poell neumt de 'de fabrijken vrij talrijk en bestaan hoofdzakelijk in jenever- en likeurstokerijen, tabaks-, cichorei- en papierfabrijken, katoenspinnerijen, potten- en steenfabrijken, naalden en spelden fabrijken, zoutraffinaderijen, lakenfabrijken, looiereijen, zeepziederijen, steengroeven, steenkolenmijnen enz.t.

Ich zow sjrieve uuver Nuth in de vurrege ieuw, meh omdat Nuth un dörp wiej anger dörpe woar in dat Hertogdom Limburg, lieek et neet verkieerd oach uuver Limburg zelf in daen tied get te vertelle.

Geen opmerkingen:

Een reactie posten