foto, film en geschiedenis van Nuth vroeger

vrijdag 19 november 2010

9. LOUIS CRIENS E NUMMER OP ZICH.

(ongertitel: enne ongesjlieepe diamant)

de driej Criensjonge
Lewie kneelend links
Vr zint 'm al taenge gekomme es eine van de driej Criensjonge van et voetbalelftal, en et zow neet lang doeere of ieederei in Nuth wis wae Louis woar.
Lewie Criens
Ich zag al dat nonk Giel Martes vuur Harie en Merie twiee wingkelkes haw loate boewe. Harie ging op de moderne toer: toebak, segare en segrette, meh zien ganse hart gng oet noa et tenieel en waal et riggeseere. In daen tied woare op benoa alle dörpe klein tenieelvereineginge en diej hawwe enne riggeseur broeed nuuedeg, En Harie woar de man.
Noa dn ieesjte wingkel gesjtart te zin, haw 'r enne twieede nuuedeg, noe mit un oetgebreid aanbod: oach weer get wat toekoms haw, voetbalsjoon, dito truikes en laesvoor vuur jong luuj. Doabiej dan de roakwaare. 0ch, dat weit dr al.
Ich weit neet of 'r et joar '23 haet volgemak. Waal weit ich dat ziej broor Lewie de zaak haet uuvergenomme en obbenuutsj demit is begos, wiej Harie noa Haelder vertrok, en Lewie mit Annie Sjoltesse van de Haelderbaan trowde.  Diej bedeende de wingkel, woe oach enne fiets in de ittelaasj sjtong. Want Lewie haw zie geld geziee in de ripperaasje en verkoap van fietse. Achter et pand haw 'r nog e wirkes loate boewe.
Lewie haw in ein opzich Harie noagevolg: hae woar get te dek noa nonk Giel ziene wingkel op de 0akersjtroat 34 in Haelder gegange. En zoee es Harie doa zien bloom van e maedje (van de Benzeroaerhoaf) achter de toeenbangk haw gevonge, zoee vong Lewieke doa zien Annie, diej 'm zien ganse laeve rech zoow howte, un prima zaakevrow, sjuus wiej 'de May' van Harie. De Criense hawwe get zaakeinsjtingk
waal nuuedeg, Allein Merie haw, wat dat betruf, verkieerd gekoaze. . .

Tis benoa onbegonne werk uch enne kiek te gaeve op dat boewsel van nonk Giel.  Meh toch geperbeerd, want went ich uuver Lewie Criens wil vertèlle, mot gr waal e beeld van de sittewaasje höbbe. Noe dan, et woar zoee:
Twiee wingkels mit dr tössje enne gangk mit vuurduuer, die de ganse daag waagewied oapesjtong. Achter de wingkels, noa links en noa rechs trappe omhoeeg noa de veer sjloapkaamesj. Onger de trappe de duur noa de keldesj.
Achter wingkel en trappe, de gowkaamesj, mit drachter de kuuekes. De gangk dr tössje leep doeer en koom oet obbene plèij, dae tössje de kuuekes en de WC's  loog en dae mit glaas uuverdèk woar.
Dae plèij koste dr veul 'in Nuth. Doa woert de wesj gedoan op moandig, vuur -loat ins telle- biej os elf en bie tant Annie tieen (diej haw de kinger letterlek gekrieege, sjuus wiej mam) , dus saame good vuur 21 man.

Doa zoot oach Lewie, went et neet al te kowd woar, aan un toafel, obben bangk fietseraar te sjpaeke,  kuuegelkes in de naaf en et vet
te friemele en miee van zoeen werkskes.
Watste doew neet vraem vongs en noe waal , dat woar dat ieederei vriej doer de gangk noa binne kòs went 'r ziene fiets brach of hoalde. Of went 'r allein mèr om verlaege woar om get kal mit Lewie.

Fietse rippereere dat hoosj: kepotte beng plekke, nuuj sjpeike inzette, de karbiedlampe völle, nuuj beng oplegke, unne zaal of de ketting vernuuje, en zoee wieer. Zelfs haw Lewie achter et wirkes nog e vertrekske woe de heitelochdruuegkachel sjtong. Doa in woerte de nuuj gelagkde freems te druuege gehange.
'n karbiedlamp oet 1930
Biej dat letste mot ich weer dingke aan de meneer woerop nonk Lewie mich mèr al te dèk wis te vange: 'Leike (hae zag altied Leike, da kòstem nieks weigere) ich mòt noe weg en dat freem mot blietseblangk gesjoeerd waere. Begin dra, ich ben zoee truuk'. Diej anger klein werkskes wil ich neet neume, meh beng plekke woar dr altied biej.
Ieedere kieer trampelde ich drin: 'Leike huur ins, de karbiedlamp... '.
Ich zieen 'm doa nog zitte op de plèij, mit e sjtel jong kaels biej zich. Diej vertelde uuver hun sjmoekeltochte in enne gepantserde waage, mit un rotvaart doer de versjperring heen. Sjlingerentaere uuver de weag, dat de beng neet geraakt woerte. De krèjepuuetjes diej de doeaane oetsjtruide woare et gevierlekste.  Sjpannend,  mit hoeeg-roee oeere zoot ich dr biej: laevende film.
Ich dingk dad ich zoeen joar of zös-zieeve gewaes bin, dus in '25 of'26 dat nonk Lewie in de kuueke zoot mit e zwjart kèske vuur zich. In dat kèske zoote loaker en drop e sjtel sjpoele (zoee hoosjte diej dinger, zag 'r) en diej sjtook 'r in diej loaker.
Radio Langeberg
op de 473 mieter
Doew zatter de koptillefoon dae 'r op ziene kop haw aaf, zat 'm mich op en zag: 'Huusjte get, Leike?' En doa hoert ich vuur dn ieesjte kieer in miej laeve dat meziek oet dat kèske kòs komme. 'Dat is meziek van Langeberg', zag nonk, es of ich wis woee Langeberg loog. 'Noeets gehuurd van 0ake en Kölle, jong?   Dat ligk dae kant op en diej meziek maake ze doa en kump doer de loch noa hiej lag 'r mich oet. Sjuus es noe, sjnabdeste neet veul drvan, meh get bleef toch hange.
Et woar de twieede radio in Nuth. Karel Herbers, haw et nonk oetgelach en drèk haw nonk zoee'n dingk aangesjaf.

Gr wèt al dat de Criense en Dreesense de kietsj -de motor- van de harmenie woare. Meh, nonk Lewie woar om zoee te zegke de hulpmotor devan.  
Meziek zoot 'm van de hoare tot in de tieene. Hae woar doa mit allerlei initsjatieve en altied vaerdeg om muzekaal te helpe.  Sjoeemesj kòs me op ozze pleij onger et droadglaas of in et wirkes taenge dn oavend heum mit e sjtel van de harmenie huure oefene.
Nongk Lewie mit zien prach Saxefoon mit parlemoere knuup 
De ganse buurt moos et aanhuure, wiej de Bosmans, pap en Henk, allebei saxefoon, Zef Pendesj en soms Zef Cobbe, va biej de kirk, de klarrenetiste en nongk Lewie mit zien prach saxefoon mit parlemoere knuup (diei 'r oet Ingeland haw loate komme vuur veerhondertviefteg gölle, hieel veul geld in dae tied), wiej de ganse buurt van dat sjpektakel moos geneete. Dees daag zag mien zuster Wies nog. 'Sjnapstoe dat vier biej al dat laeve koste sjloape?'
Doa woert geweum gesjpield om de lol van et sjpiele en denoa woert gekaart.
Neij, iesj woert geaete, van diej lekker toesjlaeg mit sjelei dr tössje: un sjpisjaleteit van tant Annje. Zoeen dinger blieve dich biej.
Went jong muuzekentjes op concours mooste (wolle) goan,  wae, sjtong weer vaerdeg?
Sjuus, nonk Lewie. Dan ging et et wirkes in en dan hoesj te 'm zegke: 'Allè, nog ins obbenuujts.'
Nonk zow iederei un instrement höbbe wille liere sjpiele. ... . .
Hae zelf sjpielde, wiej gezag, saxefoon, meh oach piccelofluit en ich mein get vijoeel. De koeperinstremente loogen 'm neet. Enne rasmuzekant, wiej ziej vaader, dae bow ieder instrement kòs besjpiele. 
Kaesjmes vuur de pastorie
Went et Kaesjmes woar dan wis Nuth en de gehuchte dat Lewie mit zien luuj de Heilege Nach koom bringe' waer of gei waer, sjniee of genne sjniee. Dan sjtonge op sommege plaatse de dröpkes vaerdeg om hun op te werme'
Et woar wirkelek sjoeen diej tradiesje, joar noa joar. Me koom in de juuste sjtumming.

In de darteger joare, nei al ieeder, haw nonk zien saxefoonorkes. Doer radio en plaate woare de manjefieke orkeste van Benny Goodman, Duke Elliington, Glenn Miller en angere op tied van nieks mit hun sjpecefieke sounds bekend en geleef gewoerde. En uuveral begòste in Holland en oach hiej de orkeste te komme en dus moos nonk Lewie oach un orkes höbbe. Dees daag höb ich nog un foto van dat saxefoonorkes (zoee sjting de naam op de groeete trom) biej mie broor gezieen. Et deit dich get, ze doa te zieeen sjtoan en zitte: de Bosmans, Nonk Lewie (dus driej saxefoons), Cobbe de trompetis oet Voasje en aan de piano Sjengske Drees nog in de korte brook.

rechs: Dreese mit dr zaal baove
Mit de kirmesse, mit carneval, sjpieelde ze biej Dreese op de boave zaal. In de kuueke, onger de zaal, zoogste de eikebalke doerbuige, meh gei miensj dae dat gevierlek vong: oach in de koel zagte ze: 'Zoeelang et kraak vilt et neet in.'
Neet allein in Nuth sjpielde ze, ze hawwe oach boete Nuth enne gowwe naam. Ze sjpielde oach in Valkeberg en Traebèk. 'Ze', dat woare, och dat höb ich al gezag, allein haw ich vergaete te neume et Cökske oet Gebrook, dae aan et sjlaagwerk zoot.

Hiejboave vertelde ich uuver ziene radio.
0p zieekeren daag sjtabde e paar hieere biej nonk binne. Ze koomen 'm e perses maake. Nonk vroog natuurlek woevuur dat good woar, Hae haw get gedoan wat neet moch, get wat wettelek verboa woar. En wat dat dan zow zin, nonk Lewie woar zich van gein sjoawt bewus. Hae doog aan radio-distrebuusje. Distrebuusje?
Dat woar get van onger dn oarlog. Meh, radiodistrebuusje?
Noe mot gr weite dat mam, Merie, heum haw gevroag of 'r heur oach get meziek kos bezörge.  Hae haw in dn tössjetied enne echte radio aangesjaf, diej doew al op de mert woare.
Dat kòs,  zag 'm Karel van De Daal, meh dan moos 'r (dr woare ter miee diej dat gevroag hawwe) unne -ich mein- twinteg watts versjterker aansjaffe.  En dat haw 'r gedoan: get dreued en e paar luidsjpraekesj en de buure en mam hawwe meziek.
Och went de hiere dat bedoelde, joa dat haw 'r gedoan, meh dat dat van irges oet Holland zoee good biejgehowte woert ,nei , dat haw 'r neet gedach.  Haw oach neet geweite dat dat neet moch.
De hiere sjnabdenet, meh et perses moos 'r betaale. Wet woar wet! En toch koome ze 'm oach enne tip gaeve: hae zow ins biej Joehn Roezeboam in Sjaasberg goan kieke. Dae haw al zoeen bedrief, un Radio-Centrale en doa zoot toekoms in en un gow oach. Zieeker vuur enne miensj dae technies woar en veul van meziek heel.
En zoee kos et gebuuere dat binne de kortste tied ziene wingkel, de gangk en de pleij vol looge mit rolle koeeperdroad, heuek vuur in de peul, pötjes, klumsjoon, och van allerlei dinger diej nueedeg woare want hoeegerop wolle ze zich oach waal aansjleete, taenge betaling natuurlek. De radio’s woerte gelieeverd en de luidsjpraekesj. Marteng van dn Haasj woert aangenomme, de peul woerte gelieeverd en ginge de grond in, de veer dreud woerte getrokke en Nuth haw ziene Radio-Centraal, 
Noa korte tied koome de raekeninge binne, meh nonks lakeniek antwoerd: 'Geld höb ich neet, hieere, meh ich höb dit', en 'r leet zien vergunning zieen en de zaak woar gebakke.
Zieker wiej geldsjeetesj oet Nuth kompanjon wolle waere, taenge zoee en nog get miee perzente (zonger zich meug te maake).
Van zieeve tot ach soaves brach nonk zien grammefoonkonsert. Veul meziek van operettes en films oet daen tied. Nuth sjpidzde zich op Lewies plaate: et woar ziej sukses.
Ze genoeete van de meneer wiej hae de nummesj aakondìgde, genoeete van z'ien kwinksjlaeg.
Lewie woar Lewie, bekend doer zien geweun binnetrampele, zich loate valle en zegke: 'Merie höbste nog get  in de flesj? Neet?...un tas koffie is oach good'.

Joa, nonk Lewie woar enne man mit un naas vuur et nuuje: hàe waor et dae zörgde dat de nuuj wesjmesjien dr koome vuur zien Annie en mam.  Et brèt moos aafgeloape zin. Ieesj et mesjien mit dae klöppel boave drop, doew dat mit et raad aan un ziej en al gow et illektresj mesjien.
De ieesjte dynamo in plaats van de karbiedlamp, leet 'r mich zieen.
De ein oetvinding koom flot noa de de anger in diej joare. Ich huur 'm
nog zegke dat ich dat koeepere buuske ins moos bekieke. De handrem haw heure tied gat, zag 'r, dit woar de truuktraprem. Ich mog ze perbeere.
In dizzen tied wuurt me begraave onger de reclaameblaedjes.
In de twinteger en darteger joare begoste de zaakeluuj oach al demit. En de febrieke bedachte van alles om hun predukte bekind te maake. Ich haw et al uuver wat allemoal gedoan woert om de segaare en segrette onger de luuj te bringe.
Noe nog sjteit vuur mich vas, dat de Gazellefiets de allerbeste is: in dae tied genoeet ich van dat klein beukske mit et sjtripverhoal van 'Pieter Pelle op zijn Gazelle', uuver de fiets dae neet kepot te kriege woar'
Wiej de Sint Donatusoperette van nonk Harie en meziek van Sjengske Dreese woert opgeveurd, hawverwaegs de darteger joare, koste de bezeukesj et teksbeukske koape. Ich kom drop truuk, meh noe alvas de advertensie van nonk Lewie:





Gein sjtroamverbroek, vriej van belasting, gein ongerhowt: teike datter al de konkerents woar van de eige radio, want al hieel gow versjeene diej op de mèrt.
Dees reklaam woar dus al nuuedeg. Sjuus wiej al diej angere reklaames, diej in 't teksbeukske sjtonge.
In 1938 koom et tracee van de nuuje waeg van Gelaen noa Haelder. Tot biej Moas mooste de wingkelhoezer waere aafgebroake. Allein Voncke, Glaesmaekesj en Moas koste blieve sjtoan. Ich zag et al.
Thei Groeetjans haw naeven et Gezellenhoes e wingkelpand geboewd en doaheen trok Lewie mit zien gezin en de Centraal.
Dn oarlog begòs 10 mei 1940. De Pruusse uuverveele os, leete vuurluipeg veul dinger wiej ze woare, meh eine miensj kreeg et drek te mirke: Lewie Criens kreeg van de PTT te huure datter zien Centrale kwiet woar en dat hae noe –me gluift et neet- wirkman in deens van de PTT woar.  Neet opzichter, nei mit de sjöp en klumsjoon elken daag op de fiets noa Gene Sjeet, Nuujenhaage en diej
plaatse. De Centrale zelf bleef biej heum in hoes, taenge get huur. Hae kreeg baaze diej 'r zelf neet haw wille aansjtelle.
Kepot, geknak, meh wat wol 'r? Vrow en kinger mooste aete. In de centraal, in de kamer vuur aan de waeg, kos me soaves de luuj binne zien goan: 'loestere noa de Ingelsje zender: Boem-Boem-Boem, radio Oranje oet Londe. Nonk is noeets verroae, zelfs neet doer enne simpatisan - wat iederei wis- dae koom loestere.

0p 18 september 1944 woare de Amerikaane in Nuth en nonk zaag ‘Droet, batteraave, dit is va mich', meh zoee gemekkelek ging et neet. Alles bleef wiej et woar. En et zow nog joare sjlaepe.

In et begin van dn oarlog haw de PTT heum noa Holland loate komme om de zaake te raegele. Wiej 'r truuk woar, kreege vr te huure wiej ettem vergange woar:
E sjtel hieere van de PTT, sommege midde sjpeldje van de NSB op (landverroaesj zagte vr doew, geluivege van dn hellegen Hitler, dae un nuuj orde vuur de ieesjte doezend joar zow bringe, zagte de NSB'ers), hawwe nonk duudelek gemak -perbeere duudelek te maake, moddich zegke- dat hae zien zaak natuurlek neet moch howte op bevel van dn bezètter. Ze wolle waal betaale. Meh wiej nonk et aalmoos hoert dat ze 'm aanbowwe how'r gezag: 'Hiere, went mie bedrief nieks waerd is, kin ich midde biel alles in ein howwe'. Doew woare ze goan dreige: wentter gaer opgehoald woert, moos 'r dat doeen.

Noa dn oarlog dach de PTT neet dra om de zaak truuk te gaeve. Ich herinner mich dat de Dirrekteur-Ginneraal aan de radio zag, dat ziej et bleeve howte.
Ich sjreef nog vuur nonk noa de fractie van de KVP en kreeg enne sjoeene breef truuk, dat de Kathelieke Volkspertie noeets aan diej naasting zow mitwirke. . . . meh de naasting woert wettelek  goodgekeurd. Dat hoosj doew 'naastìng', neet 'klowwe' oet naam van de bezètter.
Kreeg hae dan gein vergoedìng, zul dr vroage? Natuurlek waal, meh de PTT beraekende de koste diej ziej in de joare haw gemak: de peul en dreud woare vervange doer ongergrondse kabel en dus bleef mèr e klein bedraag uuver.
Nonk woar al begòs mit un fietsezaak, wiej vreuger. Vuural tant Annie mit heur naas vuur zaake doee en zien jonge en maedjes: Piet en Thei, Jet en Tilla brachte alles weer in ’t loeed.

1940 Pierre Gieraeds
mit verloofde Blanche
Nuth verloert '10 mei 1940 drie jonge: Wiel Vonke, (Vonken) Pjaer Gieraeds (Piet/Pierre Gerards) en Piet Koten van de ringkoave in Hommert, baeter gezag de sjteinfebriek.
Dat nog enne veerde in 1946 sjneuvelde en zien graaf op Banka in Indonesie zich bevingk, zulle wieeneg Nuther luuj weite. Et woar dn owdste zoeen van Lewie en Annie.
't graaf van Lei Criens
op Banka in Indonesie
Lei sjneuvelde doa es ieesjte Nederlander biej de zuuvering van et eiland van de Jappe. In Nuth drögkde kantoeer Crieemesj et doeedsprintje.

'geboren in Nuth 12 Maart 1927, gaf op 13 Februari 1946 in Indonesie op het eiland Banca zijn leven voor het vaderland'
Wat dat vuur zien owwesj betaekend haet, zul vr noeets weite





In daen tied trowde vr en wae bezörgde os twiee kamesj en leet e paar kinger op zölder sjloape? Sjuus, nonk Lewie en tant Annie. Harte van gowd.

Lewie mit zien onaafsjeidelijke patsj van de PTT
De letste joare kòs Lewie neet good miee oet de veut. Meh Nuth zoog 'm toch elken daag, wenter in ziene uuveral de waeg op toefelde, mit de fiets es sjteun. Noa Dreesse vuur zien dageliks opwermerke en get kal. Oach kòs men 'm elken daag, achterin de kirk onger dn oksaal vinge onger de oavendmès, drök bezig mit ziene rooezekrans. En noa aafloap toefelde hae noa Slivvevrow om e kaerske aan te sjtaeke.
Wiej Sjeng, zie broor, oach al owd, ins erg krangk woar hawwe kirkegengesj Lewie, es geweunlek, noa vuur zien sjuufele, noa Slivvevrow trekke en doa et platoo vol zien zette mit alle kaerse diej drop kòste en 'm huure zegke: 'Dè, Merieke, diej zint vuur Sjeng en wentstem baeter maks, kump 'r ze zelf betaale'. Et kosde Annie bow twinteg gölle... '.. Lewie enne ongesjlieepe diamant!’

2 opmerkingen:

  1. Geweldig verhaal met prachtige foto's.De foto (van meneer met bril), meteen achter de karbiedlamp is JOEP Meessen de vaandel drager van Harmonie st.BAVO,en niet Louis Crijns.Hopelijk hebben jullie er wat aan.

    BeantwoordenVerwijderen
  2. Marie-Antoinette Petit-Leunissen4 november 2014 om 04:59

    Je kon platen aanvragen bij Louis. Wij vroegen voor de verjaardag van onze oma de "lachplaat" aan. De aankondiging van Louis zal ik nooit vergeten: "En noe kump de lachplaat veur oma lunese, oma lach zich kepot".
    Ook het sprookje van "Roodkapje en de wolf" werd vaak ten gehore gebracht, ik kon het bijna van buiten.
    Ik heb goede herinneringen aan Louis en zijn gezin.

    BeantwoordenVerwijderen