5. NOG GET OET DE ONGERWIESDOEES: DE HOOFAK

Menister de Visser

De Ongerwieswèt van menister de Visser van 1920, zach datste, wentste in un lieegere sjoel wols lesgaeve, de akte 77a moos höbbe en datste vuur hoof van un sjoeel te waere, de akte 77 b moos höbbe: de hoofakte.

77 a woar de akte diej bewiees daste enne Norcursus of de kweek gevolg haws, mit eindekzaame natuurlek. Da mochste les gaeve in de vakke: laeze, sjrieve, raekene, taal, gesjiedenis enzoee wieer tot en met gymnastiek.

Vuur de hoofakte mooste dan al diej vakke nog ins obbenuujts doeen, meh veul meujleker. Biej et wirke woar dat letste dèk onbegonne werk. Et woar dan oach neet verwonderlek, dat de meijste fladzjde op et ekzaame. Sommege wolle neet opgaeve, hele vol ondangks alles, meh de meiste sjeide oet.

De meis aafsjuuweleke verhoale dooge de runje uuver luuj die tot twelf kiere op woare gegange en nog neet gesjlaag woare. Zakke waor normaal. Mich woert nog vertèld dat in Voasje destieds enne woar gewaes, dae elf kier op woar gegange.

Meister Bruls

Dr besjtonge al sjrifteleke kursusse, va Wolters in Groninge. Meister Bruls oet Hellebrook haet mich nog e paar van diej ingebonge kursusse gegaeve, hae haw oach dra geprebeerd. Ich mot zegke dat doew gans get gepresteerd moos waere, ich kos begriepe dat ze et da mèr zonger hoofak dooge. Trowwes, et aantal sjoeele breidde zich neet oet, dat koom pas in de twinteger joare. Kans op un hoofsjap waor mèr hieel miniem.

Huujterdaags besjteit dat ongersjeid tössje de onvolledige en de volledege akte neet miee, waal nog et versjil in salerieering. En dan, wae hilt et allewiel nog fierteg jaor vol? I miene tied, in de jaore fierteg en fiefteg begòs ich ummer (ich how de ieesjte) mit baove de fiefteg kinger en et ging. Ze zoote vasgepind 'in de bangke' en ze loesterde.

En de hoofde van allewiel...Moag ich et hieel onbelaef zegke? In de advertenlies vuur un hoof kinne ze baeter zegke: Gevroag e pispölke vuur et owwesjkommeté, vuur et sjoeelbesjtuur, vuur de inspektie, vuur et perseneel, de gemeinte, de sjoeelarts, de logopediste en zoee wieer en zoee wieer. 

Meister Criens (sjtoand rechs) 1910

Gelökkig höbbe ze ziene titel verangerd, hae heisj noe dirrekteur, geluif ich en de meistesj zint van ongerwiezer noe lieraar gewoerde, ofsjoeen et liere mèr e klein gedeilte van hun werk inhilt.  Wad e versjil mit dn tied wiej Meister Criens nog 'meister' woar.

Mè kom, ich wol uch toch nog van diej gruwelverhoale vertelle diej doew de ongerwieswaereld dooge sjoevere. Van enne kollega kreeg ich zoeen fierteg joar geleje, et absoluut woare verhoal vertèld:

Rond de ieuwwisselìng gong enne erme haws et weer ins perbeere vuur de zoeeveulste kieer. Dizze kieer zow en moos et lökke. Alle vakke haw 'r vuur de zoeeveulste kieer doeergenòmme. I gebèd woerter ob ins kloar wakker: get woar neet in orde. Mèh, wat wis er neet. De sjloap kreeg'm toch weer te pakke.

Sangerendaags.

E rot geveul sjpoeegkde 'm doeer et lief: get klobde neet. En uuver e paar oere moos 'r op et sjevot....Nei, alles woar toch good doergenomme.... alles.

Obins, doa woar et, van de Netuurleke Historie haw 'r de wörm vergeate,  gans achter in et book. De rès kòs 'r waal druime: de zoogdeere, de vuuegel, de reptiele, de vössje, Allein diej verdomde wörm ... wörm, wörm.

Eindelek woar et dan zoee wiet, et letste teufelke: Netuurleke Historie.

Oach vuur de ekzamenatesj woar et enne zjwoare daag gewae en mit et vuuroetzich gow noa heim te kinne, zag de lètste ekzamenater: 'Kom, vooruit, omdat u de laatste bent, moogt u zelf kiezen, waarover u gevraagd wilt krijgen'.

'Zegt u het maar'.

...Sjtil woert et,....nog sjtiller....

'Nou zegt u het maar, waarover? 'Et zjweit brook d’n erme kael aan alle kanten oet: doa woar mèr ein netuur-historesj woerd dat 'm vuur de geis koom en dat knalde hae droet . 'de wörm, estebleef....'. 0f er oeets gesjlaag is woerd neet drbiej verteld.

En dan dat anger verhoal.

Nog pas höb ich irges gelaeze, dat de fratesj va Tilburg hun oetgaevesjmaatsjappie höbbe motte opdoeke. Weer e sjtök katheliek ongerwies noa de knoppe, zonger dat get devuur in de plaats kump, dach ich. Wieveul höbbe diej fratesj in de laop van de joare biejein gesjrieeve vuur de kinger in de sjoeele. Wiejveul höbbe ze de kinger loate geniete, wieveul oach vertèld uuver kirk en ingelbewaardesj, uuver dinger woe ze noe nieks miee van huure. Good et loog dr soms te diek drop, meh de owwesj raekende op de sjoeele in dat opzich en dat kòs doew oach.

Alla, wieer mit de geit. Et verhoal.

Diej fratesj va Tilburg howwe enne bekinde confrater dae Rombouts hoosj: dae haw de opvoedingsinzichte en praktijke doer de ieuwe besjrieeve: e sjtandaardwerk.

Allerlei groeete opvoedesj woerte vanoet katheliek sjtandpunt bekieke. En in hun drökkerie woar doavan 'n samevattng vuur de hoofak gemak, woe me mit aafsjuw uuver sjprook, 'dat rot book, mit al diej mennekes’.

Enne van de veul geploagde kandidate, haw dat book oach motte lieere: Historische Paedagogiek, hoosj et. 

Dus moos 'r oach get aafweite van enne zieekere hieer Pestalozzi oet vreugere tieje in Zwitserland.

Nòe weit ich,  tatste in versjillende dörpe en sjtaee in Zuud-Duutsjland en Zjwitserland de naam van dae gojje kingervrundj taengekumps, meh, wae woar in daen tied in Zjwitserland gewaes

' Och, ich vergoot te vertelle, dat de ekzamenatesj dèk fratesj va Tilburg woare en dat eine van hun de lachende veer' geneump woert. De verkloaring: went enne kandidaat de baarlekste onzin droet sjloog, bleef 'r vrundjelek lache. Dat goof de kandidaat nog miee mood en dn hoap onzin sjtaapelde zich op.  Dae ging dan weg van et teufelke mit et geveul van 'ich höb et',  meh moos noa aafloap

konstetere dat tr beloend woar mid 'n veer! Oach de lachende veer haw -begriepelek- enne Romboutsfiemel: 'U hebt Rombouts be-studeerd, neem ik aan'.

Ja, dat haw kandidaat.

'En wat weet u te vertellen over zijn pedagogisch werk en op welke plaatsen werkte hij?'

Kandidaat woar al bliej dat 'r wis dat sjtaee wiej Bern, Zürich en Genève doa looge, meh plaetskes wiej Birr, Burgdorf of Yverdon sjtonge toch neet obben landkaart. Wat woar dat vuur enne  flowwekul zoee get te motte lieere ????????..

'Nou ik zal u helpen: zijn aktiviteiten staan op zijn graf steen gebeiteld en  ook waar. Nu moet u het wel weten'.

En zoee, volges miene zegksman, kòs et gebuuere dat kandidaat, op van de zenewe, obbins opsjprong, ziene sjtool achteroet goesjde en uuversjtuur sjrieefde:

'Verrek man, gangk dr zelf biej ligke' .

Vuurgood gezakt.  Gein volledege bevoegdheid, noeets hoof van un sjoeel waere. Blievende achtersjtand in selaris.