 |
| Dae geweldege blok mit al zien vinsterkes; op de vuurgrond ut nog braakliggend weike woe de duutsje mienwerkesj va "Wacker" voetbalde |
Et sjteit ter neet miee, hae is noe weg. Dae geweldege blok mit al zien vinsterkes.
Et fotobeukske van Nuth mit de tekste van Cor Bertrand hölp dat et in herinnering blief.
Et liek mich sjuus mit Cor's teks te beginne, omdat 'r in 't kort e sjtök historie van Nuth en dit koelegebied geuf.
Cor sjreef in '76:
'Nuth kreeg in 1920 zijn eerste grote gebouw. Het diende als huisvesting voor van elders afkomstige mijnwerkers.
Al vroeg werd Zuid-Limburg geconfronteerd met het verschijnsel van gastarbeiders. Bij de opkomst van de mijnen waren zij erbarmelijk gehuisvest in zogeheten pensions.
Wijlen hoofdaalmoezenier dr. H. Poels maakte daar een einde aan. Door zijn toedoen ontstonden gezellenhuizen, ondermeer in Nuth. Het hierboven afgebeelde pand deed als zodanig dienst tot 1934, werd later zusterklooster met bejaardenhuis en is sinds kort het opvangcentrum voor Surinamers'.
 |
| dr. H. Poels |
Wijlen hoofdaalmoezenier dr. H. Poels maakte daar een einde aan. Door zijn toedoen ontstonden gezellenhuizen, ondermeer in Nuth. Het hierboven afgebeelde pand deed als zodanig dienst tot 1934, werd later zusterklooster met bejaardenhuis en is sinds kort het opvangcentrum voor Surinamers'.
Mit diej gezellehoezer woar de woeeningnoeed netuurlek neet opgelos. Te veul mienwirkesj hoezde ellendig in partekeleere hoezer, biej koempels, op zöldesj van luuj diej geld droet sjlooge. En neet zoee bietje. Van dn angere kant toch oach te begriepe: in de kolleniee zoote gezinne, dek oach oet anger leng, diej mit nieks woare gekomme, nog wieeneg hawwe kinne aansjaffe en dus kaamesj laeg hawwe sjtoan. De verdeenste woare toch al neet te hoeeg, dus et kòsgeld van diej ongetrowde kaels, koom good van pas. En wat de luuj van hiej betruf: Et woar doew oach neet om
et werk van barmhartegheid: 'de vreemdelingen herbergen' dat de hoezer en zöldesj sjtampvol zoote mit kòsgaengesj.
Pater Dieteren (oet Sjpaubek mein ich) promeveerde in '59 mit un dissertaasje uuver dees sjtrieeke. Hae hoalde aan wat de Inspecteur-Generaal van de Sjtaatsmiene in et joarversjlaag 1918 sjreef:
in enne woeninggroep (kollenie) woende 75 gezinne mit.....695 gezinsleede, diej nog 25 angere gezinne mit... 132 gezinsleede biej zich hawwe, terwiel in 28 woeninge nog 132 kòsgengesj woerte gehowte.
Bow neet te geluive, mèr al zowwe dr e paar döbbeltellinge biej zin gewaes, dan nog. Biej Viane, enne joernelis, kòs me laeze wiej et in ‘n kolleniee, ich mein, in 1907 toeging:
'Er is bijna geen huisgezin in de arbeiderskolonies, waar men niet één of meerdere kostgangers erop na houdt. En hoe? Hier volgen enkele voorbeelden:
Het is voorgekomen, dat in een huis van vier vertrekken, het volgende aantal mensen woonden: man, vrouw 2 kinderen en 7 kostgangers. Een ander bestond uit: man, vrouw, 2 jongens, 2 meisjes, geheel of ongeveer volwassen en 4 kostgangers. Voor al deze personen was er...... één bed. Die niet in het bed sliepen, lagen op strozakken op de vloer door elkaar'………
Hae concludeert: 'Vijf, zes kostgangers in één gezin, in één woning van vier vertrekken, is werkelijk geen zeldzaamheid' .
Dat probleem van de kòsgengesj haet tieentalle joare gedoerd, wiej oet gezetteberichte van vuur dn ieesjte waereldoarlog en neet minder onger daen oarlog blieek. Pater Dieteren sjreef: 'Tijdens de eerste wereldoorlog was de toestand bijzonder ernstig te Heerlen. Men berekende in 1917 het woningtekort op circa 1100. Hiervan was huuropdrijving het gevolg en het samenhokken van mensen in allerlei soort woongelegenheden, zoals zolders, stallen enz.
In 1919 woar et neet baeter: in de ongevieer 1200 sjtaatsmienwoeeninge in Traebek, zag et ongerzeuk van de sosjaale deens dat in bow alle woeninge minstens eine kòsgenger, in 300 twiee, in 200 driej en in 100 woeeninge veer of miee woare.
Pater Jacobs zoot et in de twinteger joare oach hoeeg en Verhage, de aalmoezeneer in Kirkroa, neet minder: dae letste sjadde de mienwirkesj-kòsgèngesj in de miensjtrieek op 6 à 8000, woevan Haelder op 25 mei 1927 ter 2167 en Kirkroa ter bow 1300 hawwe.
lch höb dit allemoal gesjrieeve omdat et duudelek mot zin woerom in Nuth zoeen gezellehoes woert geboewd. Meh oach mit de gedachte, dat et good is dat diej feite (ìch höb mèr e bietje devan verteld) nog ins herinnering waere geroope.
Zoee es gezag, woar et dr. Poels dae hiej dat woeningprobleem haet aangepak.
Ich goan doa noe neet op in, want ich wol et uuver et gezellehoes in Nuth höbbe.
Ich perseunlek höb mèr wieeneg mit et gezellehoes te doeen gat. Ich zieen waal nog in herinnerjng wiej duutsje mienwirkesj dr taengenuuver, naeven et hoes op't bergske, op e weike (et woar doa allemoal nog onbeboewd) aant voetballe woare: Wacker hoosj hun clubke.
 |
| de zusterkes mitte vleegmesjientjes op hunne kop bie de nuuj bwaarsjoel aan de Wilhelminasjtraot |
En dan herinner ich mich netuurlek et apaart gebuuke van et gezellehoes woe ich op de bewaarsjoeel ben gewae biej de zuster. Ech un bewaarsjoeel, kingerkes bewaare om mamaas get te helpe. Metjes vlechte, zilverpepier sjoeen glad sjtrieke vuur de missie en in de zandbak sjpieele. Dat vr potluued hawwe en kleurkrietjes geluif ich neet. Trowwes woe mooste de zustesj et van doeen in enne tied dat 'r gein rieksraegelinge woare en van gemeintes nieks te verwachte woar aan subsiedies.
Int gezellehoes woende oach de zuster van et Greune Kruuts, diej op heure fiets doer Nuth sjeesde, om krangke te verzorge.
Diej zusterkes van St.Vincentius. Woar dat neet de orde van Franse aafkoms, van Catharlna Labourée, de zusterkes mitte vleegmesjientjes op hunne kop, wiej vier zagte?
Vr zooge ze, noa mien weite neet boete et kloeester. Ich zegk doa zonger bezè¡ kloeester, zonger te weite of ze al vanaaf de boew in '20 ‘n kloeesterverband doa woare. Meh, wae zow angesj vuur diej diek honderd gezelle gekoakt, gepoetst, gezörgd höbbe?
Gekoakt, zegk ich weer en dat dejt mich dingke aan de kinger diej wieer weg, vanoet de gehuchte van Genhèl, Tersjtroate, de Burgemeisterskolin lenie, Griezegröbbe en zoee, in Nuth noa kirk en sjoeel gonge. Diej kòste onger dn oarlog en nog denoa in de ongerkeldering van et gezellehoes sjmiddes lekkere, dieke sop kriege vuur biej hun boeeteram. De St.Vincentiust vereiniging wirkde doa aan mit. Dèk doog dat Habets oet de manefactuurezaak vlakbiej.
.
 |
| De krant van 1935 |
Onger de foto kan me laeze dat et geboew Gezellehoes bleef tot et joar 1934 en dat et doew kloeester woerd èn bejaardehoes. Dr sjteit neet biej vuur wiej wieeneg geld et verkoch woerd: vuur enne appel en un ei woerd gezag, Angere zoogen et es e gesjingk van Slivvenhieer, Dae altied gezörgd haet vuur patesj en zusterkes en diej weer vuur Zien kirk. Vuur get, huuert get….
Bejaardehoes. Gr wèt al dat opa Criens zien kuuerke mit de owdjes haw. Dr woar nog ieemes dae es Ingelbevraarder vuur diej owdjes zörgde' Twiee Ingelbewaardesj mot ich zegke: dokter Jos Sjtarmans en Meriet, zien vrow'
Ich moos ins biej 'm zìn en kreeg promp es therepie: 'De mots effe wachte. Gangk dich hiejnaeve enne dringke. Ich kom dalek'.
Ich haw et glaas beer nog neet oet of doa sjtong 'r al: Gów, ich mot effe noa Haelder, noa de mienwirkesjbond. Kom mit!'. En mit un rot vaart ging et op Haelder aan. Aafgetoefeld, de segrette-esj op ziene jas. vroog 'r doa om e gesjprek mit dn hoeegste baas. Eindelek koom 'r boete, meh midde gezich es enne oerworm: genne roee cent haw'r toegezag krieege. Hae woar mèr effe geld goan baedele vuur …..un lif vuur diej owdjes in et gezellehoes. Giefteg, rowwelentaere ging et weer op Nuth aa. Ichzelf woar mien klachte vergaete.
Laater hoert ich, dat 'r de waek drnoa noa Peries woar gesjeesd, noa moederoverste van de orde: et woar gebakke, de cente koome……
Rector Colsen haw de naam hieel gelierd te zin. Vr zoogen 'm dèk noa de sjtaase loape mit zien aktetesj, op waeg noa et noorde. Hae woar dan in kestuum en neet in toog wiej alle angere geisteleke'
 |
| De aafgebroake Agnessjoeel in de sjoeelsjtraot mit op de achtergrond ut kloeester |
Diej is oach alweer aafgebroake en de naam Sjoeelsjtroat is noe Dwarssjtroat, zoogich. (red. Nuth van Toen: Burgemeester Cremersstraat) Et doog mich ieerlek gezag effe pien. De naame van burgemeisjtesj en zoee blieve toch oach, al zint ze allang gehieemeld………
 |
| Achter et Gezellehoes geit et sjtiel bergaaf nao de baek ...'n persessie in de kloeestertuin |
Achter et Gezellehoes geit et sjtiel bergaaf noa de baek, doew en noe nog. Rector Colsen haet os destieds knatsjgek gemak mit et plan vuur un verkennesjaafdeiling op te richte. E paar kier zjworve vr doer de sjtruuk: sjpoar zeuke, meh et fiees ging neet doeer, woerom weit jch neet. 0f 'r genne hopman gevonge haw?
0f 't heum aafgezjwèt woar wiej 'r diej sjrieuwende bende doa hoert? 0f zoot moederoverste drachter?
 |
| dr nuuje wingkel va Lewie Criens |
Op zieekeren daag e tillefoontje vuur 'meneer Crijns'. Moeder overste van et kloeester haw 'm gaer gesjproake. Dat kòs.
Lewie dach al aan de verkoap van e paar fietse of zoee get. 0f ze noe drek effe kòs komme kalle. Oach dat kòs.
Moeder overste kaom, meh midde oetgesjtrieek gezich. Gaar neet vrundjelek.
 |
| Meneer Crijns |
'Meneer Crijns, het gaat zo niet langer. Het moet ophouden'.
Wat et dan waal woar? 'Zegk et mer zuster'
Heur postelante, zusterkes in opleiding en prooftied, wandelde in hunne oetgangstied langs de legusterhègk biej de bewaarsjoeel, naeve et wirkes.
 |
| 't kloeester in verval |
Lewie kieek ins uuver ziene bril en zag:
'Geliek höb dr, zuster, dat mot aafgeloape zin. Ich zal et hun zegke. En went gr et da nog zelf huurt, sjtamder ze mèr onger de kl..te !
En.... de zuster lachde dat ze sjödde. Ze kinde heure Lewie
Geen opmerkingen:
Een reactie posten