24. WAT WUM OS VERTELDE NOA DN OARLOG.

0p ein van os verjoardaag (vr viere ze nog altied saame saer zoeen vief en twinteg joar de vrowluuj dat zoee hawwe geraegeld en de mansluuj in et begin heim mooste blieve om op de kinger te lette) zoote de 'maedjes' in drök gesjprek uuver wat weer verteld kos waere en de manskaels zoote te kaarte.

Wiej et letste pötje guulkere aafgeloape woar woert nog effe gekald, 'Wum, de höbs vreuger toch enne tied biej nonk Lewie aan de Centraal gewirk, wiej woar dat doe ?' woert gevroag.

Noe modder weite dat Wum in veul dinger enne zoeen van nonk Lewie Criens haw kinne zin: in doeen en loate, in hun kalle, allebei in de harmenie, allebei etzelfde instrement (saxefoon), allebei heele ze doeve diej ze biej Dreese in de kaffee zatte.

En doa koom vanzelf de twieede vroag: 'Meh, wanniee bestoe op de Emma gewaes, woar dat neet onger dn oarlog?'

En doamit haw vr Wum op ziene vertelsjtool:

'Meh, wetste nog van vuur dn oarlog, wiej ich binne èi joar de MULO èn de ambachsjoeel aafmagkde?' Dat wiste sommege nog, want dat woar 'n prestaasie gewaes, diej wieenege heum noadoeen.

Sjtaatsmien Emma ca 1940

'En doew koome de Pruusse en moos ich òf noa dn arbeidsdeens van de Pruusse òf noa de koel. Ich haw nieks te wille, haw gein keus. Noa de Emma. Ieesj in de lieersjoeel van de opzichtesj Hassing (2 breurs), want ich woar nog gein achtieen en de moos achtieen zin vuurste noa onger mochs.

Wum's verhoal woar zoee langk, dat ich et hiej 'int kort' mot vertelle: 

Herbegrafenis Koempel Toussaint oet Awstroa
doeedgesjoate in 1943 bie de Mei sjtaking

'Wedder nog wiej diej idioote de totaale krieg oetreepe? En kinder uch nog de sjtaakinge herinnere diej op de koele oetbrooke en wiej de ploerte in Awsteroa driej of veer koempels doeedsjoeete om de sjtaaking te braeke?

Doew ben ich ongergedoake. Ieesj doog ich heim nog of ich gong wirke, botteramme en de tuit vol koffie in de tesj en pap gier mènde dat ich nog op de koel woar.

Gier moch doa nieks van weite, ze koste mich ins heim komme ophoale.

Meh, noa innege tied zjwerve -ich woar zelfs e paar daag biej enne circus- woert et mich toch biej Dreesse, mit zien sjoeen vluchmeugelekheede doer et groeete sjob en de weie tot onger biej de Pletsjbaek, te gevierlek: de Greune sjeesde mich te dèk vuur et kaffee langs.

Vandoa noa Pansters op de Pasteriesjtroat, meh doa kos ich oach neet lang blieve.

De Witte oet Zitterd haet os doew noa Boaxem gebrach mit dn trein en enne waage. Vr koome doa biej enne boer Konings, femiele van Pansters, woe vier ongerduukesj koste wirke en os vervaele. Ummer vuurzichteg dad os nieemes zoog. En dat moandelangk.

Ze sjtobde effe achter Zitterd

Gr wèt dat de Geallijeerde op 6 juni '44 in Normandie geland zint. Doew begòs et os te kietele, meh vr mooste nog blieve woe vr woare, want de Pruusse woerte doew waal hieel gevierlek, oet angs vuur sabetage en verzet. Eind augustus, wiej ze in dees richting oprugkde en vr dachte dat et mit de Pruusse gedoan woar, wolle vr noa heim.

Meh, wat nieemes gedach haw, ze sjtobde effe achter Zitterd en ich woar al tot Zöstere gekomme. En ze koome mer neet, sjikde waal granaate mit de huip en un paar tanks om ins te kieke, meh diej drieede weer om went ze eine Pruus hawwe gezieen. En dan koom weer un laading granaate.

Al kepot, gein hoes miee gans. Begin november '44 moos ieederei oet Zöstere en Deetere evakeweere. Toch woare dr diej vertigkde te vertrekke. Diej verborge zich in keldesj en loaker onger de grond, meh mooste toch aete. Dat woert gebakke biej Klinkesj en langs de hegke doer de weie noa de sjuulplaatse

gebrach. Elken daag un gevierleke roet, of minstens om de paar daag.

Dat kos, omdat enne duutsje soldoat os holp: hae waarsjuwde went onroad woar.

Meh, et woar neet vol te howte en vr mooste os uuvergaeve.

Vr dachte dat oos letste oer gesjlaage haw. Te voot noa et kloeester van Lilbosch, woe vr oere langk taengen un moer mooste sjtoan, gelökkeg gebuurde nieks. Wieer ging et noa Posterholt en van doa noa Kalke biej Heinsberg.

Zjwalme tusje Maas en Maas Rur sjtelling

Et woar al kowd en omdat ich in Heinsberg koale haw zieen ligke, bow ich aan diej te goan hoale. Ich mit enne boer diej hoale, meh ich zoog kans dr tössje oet te piepe. Wat ze mit dae duutsje boer dooge, kòs mich un zorg zin, ich woar de hort op. Richting ....Zjwalme. Loat mich Zjwalme oach al geevakeweerd zin.., Gelökkeg woar nonk Wullem, tant Hendrien en Toos, os

nich, moage blieve. Ze hawwe doa un eige lazaret vuur de luuj van Zjwalme opgerich, woe oach gewonde duutsje soldoate verzörgd woerte. Ich mein dat et van dn dokter doa woar oetgegange. En gelökkeg mochte diej (nog) blieve.

Ich mot waal enne ervaare Ingelbewaarder gat höbbe, dat ich ongerwaeg neet gesjnab woar.

Ze hejje mich es sabeteur op de plaats neergesjoate, dat gebuurde doe doa zoee mèr. Meh, ich koom doa in et huuske aan de Zjwalm 'aan de baan' aan. 0p zieekeren daag koome ze mich toch weer ophoale, ze woaren et te weite gekomme.

Meh de Pruusse diej mich hoalde, hawwe pech: ich loog in bed en wiej ich de dèkkes truuk sjloog, ginge diej op de luip.

Ich haw 'de krets' en doa hawwe ze de pès aan. Mieert '45 woert Zjwalme bevrijd.

't verdreet va Remung
de naame en gezichter van de dec '44  doeedgesjoate luuj

Wiej veul gelök Wim gat haw, dat ze 'm neet aangehowte hawwe, bliek waal oet de doeedgesjoate luuj in Remung en de opgegaeve raee (de naame loat ich hiej mèr weg):

Reden:

de beklaagden zijn het bevel van den Duitschen weermachtskommandant zich voor 19-12-1944, 17 uur, op de 0rtskommandantur te melden niet nagekomen, maar hebben zich als Duits-vijandelìjke organisatie aaneen gesloten en zijn verborgen gebleven.

Het vonnis werd denzelfden dag door den kogel voltrokken

Alle mannelijke inwoners van Roermond en Maasniel in den leeftijd van 16-60 jaren, die niet in het bezit zijn van een door mij onderteekenden en nog geldigen Ausweis, worden voor de laatste maal opgeroepen, zich voor 30-12-1944, te melden.

Wie dit bevel niet opvolgt en na 30-12-1944, '16 uur zonder geldigen Ausweis in de stad wordt aangetroffen, zal zonder aanziens des Persoons doodgeschoten worden.

De Abschnittskommandant van Roermond

( majoor Mattaeus )

Wum weer:

'En doew koomstich mich zeuke, op verzeuk van pap, en koomste mich taenge' wetste nog woe?'

Joa, ich wis et nog: 'in de laan tössje Linne en Remung'.

Klobde, dat woar persies de plaats woe Wim doeedgemoodereerd koom aanwandele op z'n eentje, in sjebbetege klejjer (e voetbaltruike?), kepotte sjoon.

.

En zoee noa Nuth. Pap woar sjtil gelökkeg: zien zörgekindj woar weer veileg truuk, Hae haw weer ins mit mam-zieeleger gekald!

Meh, broor Thei moos nog get kwiet:

'En doew leetste dich doer de Ammerekane mit zawf insjmiere taenge de krèts, meh ieesj hawste diej nöttegheid aan mich uuvergegaeve' Klobde oach.

En dat et verhoal van Wum uuver Zöstere klobde, loos ich laater in et gedingkbook dat in Zöstere in 1984 oetkoom, saamegesjteld doer Evert en Piet Zits.

E paar sietaate oet dat book:

'Susteren werd frontgebied...... Susteren ging ondergronds en de inwoners werden kelderbewoners....groeven een schuilplaats bij hun wonìng (pag.9)'.

'Na de uittocht van de bewoners was Susteren een uitgestorven plaats... slechts een gering aantal had het bevel genegeerd en was achtergebleven....alleen als het donker was, waagde men de schuilplaats te verlaten.... de toestand werd onhoudbaar'.

Wat de Pruusse oach in Nuth hawwe gedoan
(De opgebloaze sjpoarbrugk bie Ten Esje)

Och, doa zieen ich dat oach in Zöstere gebuurde, wat de Pruusse oach in Nuth hawwe gedoan:

'Reeds op 19 september waren 'Sprengkommandos' begonnen systematisch vernielingen aan te brengen; met name het rangeerterrein van de Nederlandse Spoorwegen werd grondig verwoest.

Wissels en seinhuizen werden opgeblazen. De stukken ijzer vlogen over de huizen.....

Wad'ch op bladziej 53 sjreef, wuurd hiej bevestegd wat et rangeerterrein en de sjtaasje in Nuth betruf. Dat et in Zöstere oach zoee woar gebuurd, haw ich tot noe neet geweite.