foto, film en geschiedenis van Nuth vroeger

zaterdag 13 november 2010

14. EN NUTH WOAR KATHELIEK.

Went me allewiel vreug: 'Zidder katheliek?' , da zal me uch wersjienlek e bietje vraem aankieke, want noa et geloaf vreug me al lewiel neet miee. Hae of ziej mot et werk aankinne, mit de baas kinne opsjeete, diplomaas op de toafel kinne legke en doamit is et bekiieeke. Geloaf is un perseunleke zaak, zegke ze. Zelfs in et ongerwies sjient diej opvatting te laeve biej beneuminge.
Me zjwieg allewiel lieever uuver dat thema………

Wadde versjil mit vreuger. Loat vr zegke vuur e joar of darteg. Neet dat doew pas in dees sjtrieek et geloaf en de belaeving devan e probleem woert.
doog de commune: de klein en de groeete
0ch jummich nei. Dat koom in koelgemeintes al vanaaf et komme van al diej vraeme, ofsjoeen diej nog altied in de minderheid woare. Vuur daen tied woar alles vanzelfsjpraekend katheliek: me woert geduip, kreeg in de lieegere sjoeel de klein en groeete katechismus, doog de commune -ieesj de klein en taenge dat me van sjoeel aafging, de groeete-, woeert in Sjinne gevörmd doer de Bussjep va Remung en doog doanoa eigelek allein mèr wat de groeete luuj dooge: biechte, sondes noa de kirk en et lof, vuur de kirk trowwe (wat de wèt vuursjreef, telde neet) van tied tot tied doer de waek soaves noa de kirk omdat de paatesj de missiepraeke heele en mit de kirmesse mitloape in de persezze.  
Vuur de oetbreiing
Dat woar et vuur de meiste luuj. Och, ich vergoot bow dat ze oach sjtorve en katheliek begraave woerte. Al mit al, kirk sjoeel en gezinne zagte en dooge et zelfde. Gein pien uuver et geloaf. Me wis zieeker dat me good zoot, zung kòste gebiech waere, volle aafloate magkde alles good. En mit Allerzieele holp me doer et 'persjoenkele' de zieelkes oet et vaagevuur.

Gei wonder dat et fotobeukske van Nuth begint mit driej fotoos van de kirk in Nuth. 0ch nei, et zinter veer!
Cor Bertrand sjreef onger de ieesjte foto: 'Reeds in 1690 stond hier een kerk' waaraan voortdurend herstelwerkzaamheden moesten worden uitgevoerd, die behoorden te worden bekostigd door de heffer van de tienden, het kapittel van Aken. 
Boewteikening huurt biej de
-in kleur aangegeive-
oetbreijing in 1921
Dat voelde daar weinig voor, maar het werd uiteindelijk verplicht om in 1763 te zorgen voor de bouw van deze kerk……’



De oetbreijing in 1921
" Foto nummer twiee lieet zieen wiej in 1921 pesjtoer Ritze diej kirk leet oetbreije tot et geboew wiej et noe doa sjteit. Cor sjreef:'…… met zijbeuken en een nieuw priesterkoor uitgebreid' en 'de gebroeders Gerards waren de aannemers’ .




et preesterkoer
De driejde foto lieet et preesterkoer zieen, mit de luchtesj rond dn elter, et Heileg Hartbeeld links en et Mariabeeld rechs.
Wiej ich koeerjong woar, woar de praeksjtool op de plaats van et H.Hartbeeld.
De Jonkheid va Hellebrook
De veerde foto lieet de jonkheid van Hellebrook zieen, mit twiee maquettes van de kirk diej Karel Herpers, de insjenjeur dae op De Dael woeende, vuur de gelaegenheid van de offesjeele inzaegening haw gemak. De iereboag mit de pepiere ruueskes loate zieen dat de jonkheid fosj dra gewirk haw.
Ich tel zoeen twinteg jonge en darteg maedjes. En dat van èin gehuch! Zow dat op huuj nog kinne?


In 1925 koom ich op de ieesjte klas. Ich mein dat de protestante kinger doew oach op de jongessjoeel ein of twiee lokale hawwe. De sjpieeltieje woare neet geliek en vr kinde de kinger oach neet, want zoeveul meugelek woert vuurkomme dat twiee geloave mit ein omginge. Vr wiste vas en zieeker: omgangk mit protestante woar get verkieerds. Vr bleeve van hun weg. De katechismus lesse zulle dr zieeker get mit te maake höbbe gat. 0f heim dat thema doer pap of mam ter sjproake is gebrach, weit ich neet miee. Tis mich neet biejgeblieeve.
De iejste protestantse kirk in Nuth
Et woar oach neet nuuedeg, dingk ich, want van hunne kant woert oach gein kontak gezoch, intaegedeil, ziej woare leefs onger hun, mirkde ich laater.
Pas in de loap van joare zint veul verkierde meininge uuver en weer minder gewoerde. Loog hun ermzieeleg kirkhöfke neet achter de Ziepe en vingt me hun graaver noe neet op et kirkef biej de angere?

Pesjtoer Ritze en keploan Janse perbeerde de Nuther kathelieke op et rechte paad te howte, doer veerkant taenge de moderne dinger in te goan. Neet dat ziej get angesj dooge es anger pesjtuurs en kepleuns. Ze dooge wat et bisdom wol en woare et doamit ins.
De sjoeele woare openbaar gewae, dus van de gemeinte. De lieerkrachte en hoofde woerte doer de gemeinteroad aagesjteld en de kirk haw eigelek nieks druuver te vertelle. Op et eind van dn ieesjte waereldoarlog wonne de christeleke en kathelieke -noa honderd joar vechte vuur hun rech om de eige kinger christelek
of katheliek ongerwies te gaeve-  eindelek de sjlaag en doew bleeve ter nog mèr wieeneg openbaare sjoeele uuver.
Pesjtoer Ritze mit 't ongerwiezend personiel
Oach in Nuth woerte de sjoeele doer et kirkbesjtuur uuvergenomme: diej woare dan tegeliek sjoeelbesjtuur mit alle rechte en plichte. Ich dingk dat dat iin et sjoeeljoar 1928/1929 is gebuuerd. Ich zoot doew in de veerde klas van meister Bruls. Normaal ginge vr uuver mit de Poasje, meh doew mooste vr blieve tot de groeete vekans.

In de driejde klas, biej Giel Dreesse, hawwe vr al e gruupke hieere mit menier pesjtoer zieen binne sjtappe, get rond kieke, Giel -dae hieel zenewechteg woar- un hand gaeve en vertrekke. Dat zenewechtege mirkde vr oach aan et weg sjtoppe in 'n kas van de sjtekke woemit hae de orde haw wiej hae ze wol höbbe. Allein
et feit dat ze doa looge, bewirkde al veul orde. Meh, noe mooste ze weg, me kòs neet weite wiej de nuuje hieere woare.

Woar dat zoeen groeete verangering, diej besjtuurswisseling?
Och, nei. Neet dat ich weit. Van te vuure woerd oach katechismus doer de geisteleke gegaeve, dooge ze oach de kinger vuurbereide op de ieesjte cemmune, meh noe koom dr toch nog get biej: de sjoeel moos zich veul miee richte noa de kirkdeenste. En de ongerwiezesj richde zich miee noa de pesjtoer.
De sjoeel woert zelfs ingesjaakeld biej et besjtrieje van de carneval: op diej daag woert in Nuth et fierteg oere gebèd ingeveurd en et hoof kreeg aagezag op diej daag gein verlof te gaeve om noa de carnevalsoptoch in Gebrook te goan kieeke.
Vriej hawwe ze genog: op un ganse serie Mariadaag woar gein sjoeel. Zoee woert geperbeerd un ideaal te bereike: kirk en sjoeel mooste de gezinne bewirke, om zoee de verkieerde invloede van de koele te beperke.

Owwer luuj kinne zjch dingkelek nog good herinnere dat noa de Mès de preester et gebed 'tot behoud van het geloof' baede. Dat woar omdat de pesjtuurs van de koelgemeintes zich rot gesjrokke hawwe wiej de oetsjlaeg van de verkeezinge vuur et fonds bekind woerte. 
1922 twieejde kamerverkeezingen
En de twieede, veul hellere sjok, kreege ze wiej de kaamerverkeezinge in 1925 leete ziee dat hun sjeupkes neet miee zoee gewillig woare es ze dachte: in Haelder sjtumde doew 43% op de doew erg roee S.D.A.P., dus soosjelis, i Gebrook 38% en in Bronssem ongevieer 40%.
Pater Dieteren wis òs te vertelle, dat e joar te vuure (1924) in eine woeninggroep (zegk kollenie) mèr 15 van de 140 kathelieke gezinne praktezeerde, dat in un rectoraat van de 1022 kathelieke gezinne 500 non-pascante (luuj diej de Poasje neet heele), 55 gemengde huwelekke en 75 onwettege saameleavinge woare.
Tis meinich waal good noe ins get van dees sjtrieeke te huure wat sjienbaar vergaete is, omdat laater alles weer zoee prima sjeen te goan. Sjeen!

Van Nuth höb ich joamer genog gein gegaeves, Allein dat in 1899 bow iederei katheliek woar en in 1930 neuge op de tieen, meh dat zag ich al.

Et hèl wirke van de geisteleke in Nuth woar dus neet om nieks. En hun besjermende howding woar begriepelek. Wiej erg et oach woar: doer de crisis sjtabiliseerde zich de sittewaasje: veul vraeme vertrokke en diej bleeve, woerte Nuther luuj.
Boave dit sjtökske sjreef ich: en Nuth woar katheliek. En zoee sjuus blieek dat in Gebrook, Haelder en Bronssem de verkeezinge zagte dat toch oach veul luuj van hiej neet katheliek sjtumde.
De vroag kump op: wiej deep zoot et geloaf? Wiej bewus woar me went me noa kirk gong, de kinger duipe leet en zoee wieer.
Ich herinner mich wiej et ging, wiej vr koerjonge woerte, mesdeener, akkeliet zaet me allewiel. Vr, dat woare get middesjtandsjonge, diej neet wiet van de kirk aafwoeende en diej sjmörges in sjoeel waal e paar oere koste misse, went ter un begraafenismès woar.
Et gebuurde mich zelf dat enne pater oet Sjummert mich noa de Mès zag, dat ich de letiense tekste ins gans op nuuj moos lieere, ich haw mer get gebrabbeld wat neet drop lieek. Ich sjaamde mich kepot. Wiej ging dat oach! Pesjtoer en keploan dachte neet dra om enne nuuje diej letiense tekste oet te legke, te vertelle wat hun funktie woert, wiej zich te gedraage.
Enne van de 'owwe' moos tich dat lieere. Wae et mich lieerde weit ich neet miee, waal aan wae ich et lieerde: aan Zef Deedere onger aan de sjtaase. Denoa koom Loe Hermans, de zoeen van et hoof van de sjoeel.

persezze in de kirksjtroat
Mit de persezzes woare ganse buurte drök bezig: de peulkes mit de gael-witte vaentjes mooste gezat, de leupesj van kleurig zand woerte ummer sjonder. Tot hawverwaegs de nach woare ze dra aan't werk. 'Meh, noa de kirk en mès goan dont ze neet', hoert ich waal rowwele. En de persezze zelf woar toch un ganse organezaasje: de sjoeelkinger, de harmenie en fanfaar, 

et Maagdekoer onger leijing va Mien Deedere
et maagdekoeer, de zangk, hieere mit hoeeg huj in frak, diej aafwisselend dn hieemel drooge, woe onger Slivvenhieer in de monstrans gedraage woert doer menier Pesjtoer. Vraem dad'ch noeets gedach höb dat dem de erm waal mooste aafvalle op dae lange toch.


Et woar un ganse ieer et rösaltoar in e gehuch te moage höbbe. Dan zat et kirkoeer zien beste bentje vuur, en dan ging alles op de kneije, went Slivvenhieer plechteg woert opgehieeve, de belle ringkelde en et sjtil woar.
Langs de roet woare de hellege beelde mit brennende kaerse te zieen, tössje vaaze mit pompoenroeeze.

et rösaltoar in Terziepe
Allewiel perbeert men de persezzes weer in ieer te herstelle. En et sjient oach weer get te lökke, ofsjoeen et neet miee zal waere wiej
vreuger, dingk ich.

Joa, veul is sinds de joare darteg verangerd. Neet et mins wat et geloaf van de luuj betruf.
Noa dn oarlog is erg veul aafgegaeve op diej uuterleke dinger wiej persezzes, de mach van de kirk. Et hoosj folklore, nieks van binne oet,  poppekas, dinger diej zoegow meugelek mooste ophoepele.
Vr höbbe veul zieen verdwiene, meh oach dat de kirke neet voller,  meh ummer laeger woerte. De krietekastesj bleeve mèr doerzaevere. Noe woare dr anger dinger diej hun neet naazde: de kirk moos zich noa de luuj en hun opvattinge richte en neet noa diej van Slivvenhieer.

Doa sjuut mich te binne wad'ch Godfried Bomans zieeleger hoert zegke.  Hae zoot obbene sjtool mit enne angere laege sjtool naeve zich. Et program hoosj:
‘Godfried Bomans ondervraagt Godfried Bomans'. Doavuur dus diej twiee sjteul: hae sjprong van dn eine op dn angere.
‘Meneer Bomans, is het u ook niet opgevallen, dat men zich in Nederland zo druk maakt over de vernieuwingen in de kerk? Dat voor- en tegenstanders elkaar niet kunnen zien of luchten?'
‘Ja, nu u het zegt, het is mij ook opgevallen. Voorstanders en progressievelingen gaan bijna op de vuist met -wat zij noemen- behoudzuchtigen, conservatievelìngen die niets veranderd willen zien'. ‘Ja ja.'
Noa sjtool nommer ein.

‘U, als denker over alle mogelijke zwaarwichtige zaken en problemen, hebt u er een verklaring voor? Zou het dan toch waar zijn wat vaak beweerd wordt, dat wij Nederlanders een volk van theologen zijn?'

Bomans mit wösj hoare
Noa sjtool twiee.(Kint gier uch et kwaasie-ernstig gezich mit dae wanordeleke wösj hoare nog vuursjtelle?)
Ja, daar zit zeker wat in, in wat u zegt. Theologen..... Maar ik zie het toch ook ergens anders in zitten. '
'U bedoelt ?’
‘Kijk, naar mijn bescheiden mening is er na het tweede Vaticaans concilie wel een en ander veranderd. Er zijn wat nieuwe dingen ingevoerd, wat nieuwe regels en wetjes, wat nieuwe voorschriften. Bijvoorbeeld, dat het niet erg fatsoenlijk is mensen in een vreemde taal toe te spreken, als het in de eigen taal kan' En nu komt ‘t, meneer: vroeger bestonden in zuidelijker landen zoals Frankrijk,
Spanje, Italië, met Rome erbij, evengoed kerkelijke voorschriften en regels, maar daar at men die met een kilootje zout. Ze waren om te gebruiken als het goed uitkwam, men wist ermee te leven, begrijpt U? Maar hier, hier menen ze ’t altijd zo erg’.
‘Ik begrijp eerlijk gezegd niet wat U bedoelt, meneer Bomans’.
‘Nee? Ik bedoel dat er door de veranderde voorschriften eigenlijk weinig of niets in die landen veranderd is. Maar hier wel. Men wilde hier altijd nog katholieker zijn dan de Paus en nu hebben we het gedonder.



Geen opmerkingen:

Een reactie posten