foto, film en geschiedenis van Nuth vroeger

woensdag 17 november 2010

10A. EINE VAN DE VEULE VRAEME DIEJ NOA NUTH KOOME

Miendurp in 'Pas de Calais' (joare '50 !)
Vanoet ‘Pas de Calais’ in Frangkriek koom 'r kieke. De breurs van zien vrow hawwe 'm loate weite dat hiej in Holland toch veul baetere koele woare es doa. Hiej hoofde de mienwirkesj zich neet heim te wessje in un buut, hiej woar neet alles zoee zjwart in de hoezer en hiej kòste de kinger zonger gevoar sjpieele, hoofde ze neet bang te zin vuur grenaate, diej doa nog uuveral in de grond zoote oet dn oarlog, e paar joar devuur.

Ze hawwe al zoeeveul gezjworve, van Polen noa et Ruhrgebied, (woe genog werk woar) en wiej dn ieesjten waereldoarlog vuurbiej woar, truuk noa Polen dat doew weer un eige land woert. Noa e paar joar bow zonger werk, zonger toekoms, haw 'r zich loate ronsele om in de koele van Pas de Calais in Frangkriek te komme wirke. Vrow en kingerkes trokke netuurlek mit. Landverhoeze woar doew nieks nuujts: de trek noa Amerika oet allerleij leng van Europa woar allang aan de gangk: de Iere trokke mit honderddoezende. Zoee oach et hoale van vraem arbeidskrachte oet sjtrieeke woe ermood woar. Höbbe vr et neet noa de letste oarlog hiej mitgemak? Italjaane en luuj oet Sjpanje woerte mit de hulp gehoald. En wieveul zint ter noe nog gekomme oet allerleij leng?

Genhel
Hae koom dus noa hiej, om te kieke of et woar woar en of hae hiej aan de sjlaag kòs. Et klobde en enne moand laater woare vrow en kinger al in Genhel, woe et waater waal langs de moere leep, went et raengende, meh wat hun toch aantrok, omdat et e bietje aan hun dörp in Polen dooog dingke. En noa de Emma woar et mit de fiets te doeen. Trowwes, al gow koome dr miee Pole in Gebrook, Brunssem en de dörpe: tössje 1925 en 1930 koom de 'Slavische golf' oet Polen en Yoego-Slavie.

Vuur de luuj hiej, vuur de limburgse femieles, woar et komme van al diej vraeme ech neet un normaal zaak. Sjuus wiej noe bleef me vraem taenge diej luuj aankieke, aafsjtand hawte. Me wol waal aan diej luuj verdeene, woar van achter de toeenbangk vrundjelek, meh leefs gein kontak. 
rondtrekkende zigeunesj
Toch waal begriepelek, want van jongsafaan woar me opgetrokke mit et gezegkde: pas op vuur vraeme.  Doamit woare waal rondtrekkende zigeunesj en zoee bedoeld, meh es kindj wistet: gangk noeets mit vraeme mit. En vraem woare de mienwirkesj diej van alle kante koome, taale sjprooke diej me neet versjting, diej in de kolleniee woeende boete de dörpe, diej vandaag doa woeende en mörge weer weg woare.

Zoee loos ich laater dat in1935 in nuuege gemeintes doer woeeningvereiniginge opgegaeve woar:
·        vanaaf de boew tot 1935 nog gein hawf joar bewoend 12,5 %
·        tössje un hawf joar en ein joar bewoend 14 %
·        töss je ein joar en twiee joar bewoend 21 %

Dus miee es de helf woar binne twiee joar alweer verhoesd.
Vr belaeve allewiel weer etzelfde wat zich in de joare darteg haet aafgesjpieeld: droet mit de vraeme et werk is vuur òs, want et ligk neet mjee vuur et opraape.  
Gelökkig geit me miensjeleker mit diej luuj om es doew.
Burgemeisterskollenie (Tervoeesj)
Doew hoosj et: e breefke op de penning biej de porteer en van vandaag op mörge ontsjlaag en vuur de meiste beteikende dat ze hunne pas gegolle hoesroad en meubelkes mooste verkoape vuur enne krats en truuk noa ein van de leng woe ze vandan koome. Oach ziej bleeve un tiedje in Genhèl, verhoezde noa de Burgemeisterskollenie (Tervoeesj) en van doa weer noa korter biej et centrum van Nuth.

En doew dae Ieuwege angs vuur ontsjlaag. Terwiel ze zich al gans in Nuth heim woare goan veule, de kinger neet angesj wiste, hiej voetbalde in de club, hiej de sjoeel doerloape hawwe,  òs taal koste,  òs plat èn et holles. Dat ze in Frangkriek nog in de ieesjte klas gezaete hawwe herinnerde ze zich nog, meh et frans woar vergaete. En pap en mam dachte neet miee dra om noa Pole te goan. Et insege wat ze wolle woar vas werk en geine ermood miee.

Vuur diej luuj beteikende et gans get went pater Dombrowski (mein ich) in de kirk in Nuth vuur hun un mès koom doeen, dat ze in hun eige taal de praek koste huure, de mès koste volge (doew nog in et letien) et volksleed op et eind van de mès koste zinge, zich mit anger Pole effe kòste ongerhowte noa de mès. Aaf en toew noa de Poolse vereineging in Gebrook goan woar vuur hun e fiees.
Keploan Jansse perbeerde nog get Pools te lieere om Pole oach geweun op zondeg noa de kirk te kriege. Meh ze bleeve zich vraem veule, ginge waal meh koste benoa nieks versjtoan van de praek, koste neet biechte of versjtinge nieks devan, tot ze noa joare uuver diei muilekhede heen woare.
Hieel lang zag et dörp: diej luuj diej nieks van kirk in höbbe, kom mich neet in de kollenie, huusjte? Angs dat hun kinger bedorve woerte En dae kal van de ieesjte joare bleef dek lang in de köp van opgrujjende hange. Et geloaf sjpieelde in de darteger joare un geweldege rol.

In 1899 woare dr 2 op de dóézend in Nuth neet katheliek, in 1920 al 8 op de hónderd en in 1930 woar dat ongevieer etzelfde: 9 op de honderd.
Joseph (Joep zagte Koempels) en Merie ontsjpronge de dans, ze koste blieve.
Twiee breurs van Merie woare al onger dn ieesjten waereldoarlog in òs land: ze woare, wiej ze opgeroope woerte om vuur de Pruusse in Frangkrieks loapgraave zich te loate ombringe, es Pole de grens biej Nijmege uuvergepiept en hawwe in de Betuwe hun nuuj heim en hun baetere helfte gevonge èn werk.
op Luij
Ich dingk dat et diej breurs woare, diej et berich van de koele hiej noa Frangkriek gesjik hawwe. Oach un zuster van Merie koom noa Nuth en woeende 'op Luij'.  Gein wonder dat ze zich in dit land heim woare goan veule.
Wat vuur kanse höbbe zoeen kinger gat? Wat beteikende dat trekke noa Frangkriek en van doa noa hiej? Is et e wonder dat e paar joar op anger kinger verloare woerte, dat e good versjtand veul moos roa wat in de klasse gelieerd woert, omdat ze et neet begrieepe doer et versjil in taal.
Noa viertieen joar hoosj et ambachsjoeel en biej un nieesje lieere nie-e. Miee kanse goof et neet vuur hun kinger. Is et noe veul baeter? Noa fieftig zesteg joar en zoeeveul hoeeger inkommes? Sjteit me noew sjtil biej al diej mujlekhede van vraeme? Biej hun zich vraem veule? Neet drbiej huure? Neet geaccepteerd waere? Biej de wieenege kanse vuur hun kinger?
De Pruusse veele binne en de angs vuur et ontdèkke dat ziej Pole woare zoot ter waal, meh diej zochte doa neet noa. Alles ging geweun ziene gangk. Pas in 1942, wiej de mienwirkesj sjtaakde, kreeg dn angs hun weer te pakke: Joesj, de zoeen, woar doer de Greune oet et hoes gesjlèpt en noa Mestreech gebrach . Gelökkig koom 'r truuk.
De radio's mooste ingelieeverd waere. Joep dach neet dra. In et sjtèlke achter et hoes ging de rad.io de grond in en woert ieedere oavend vuur de berichte droet gehoald. 0b un landkaart woert percies noagegange woe de Russe oprökde, wiej wiet dat ze nog van Pole aaf woare, ofsjoeen Merie dra herinnerde dat de Russe oach neet te vertroewe woare. 'Woe die zint, gont ze noeets miee weg' , woar heur vaste oetsjproak.

Noa dn oarlog begòs Joep krangk te waere: sjtöblonge, de nutste mienwirkesjkrengkde diej et goof: sillicose. In 1951 sjtorf hae, noadat dokter Louis Starmans (dae al joare es pater in Afrika zit) heum nog un tiedje aant laeve wis te howte doer 'm flesje zuurstof te bezörge.

Merie uuverlaefde heum en heure zjwoager en zuster nog 26 joar. Ziej sjtorf es un echte Nuther vrow in 1977.
Ich höb dit gezin, dat oet Pole koom en via via in Nuth tereg woar gekomme es ein van de veule vraemer get persiezer besjrieeve omdat ich ze baeter höb lieere kenne: ich trowde hun dochter.

Geen opmerkingen:

Een reactie posten