4. EN GET UUVER ZIEN BAETERE HELF: ANNA

Vuur os kinger mam-va-Voasje, zoee wiej Opa Pap-va-Voasje hoosj, zow hiej es ongertitel motte sjtoan.

Me vreug zich aaf wiej luuj drop zin gekomme doa in Genhèl -zoee wiejt van Nuth en Sjummert- doa in de deepte, bekans neet te vinge, te goan boewe en woeene. Meh dat zuut me miee in òs sjoeen huuevelland.

Genhèl

Ich höb gein versjtand van diej dinger' meh ich zow zegke, et mot te doeen gat höbbe mit et wille boere, un eige bedriefke en mit velder, weie en water.

En dat woar in Genhèl: et sjummerderveld, get hoesweie en de Pletsjbaek diej doa begint.

Wieveul Nuther luuj zint al ins dae kant opgewandeld? En toch, et ligk ter zoee manjefiek: es in enne komp mit zien Pletsj die de greun long van Nuth gemak haet, tot ze bìej Genaanef in de Gelaenbaek oetkump.

Nuth 1867

Wanniee de femiele Martens doa geboewd haet, weit ich neet, ich dingk zoee get om 1850 of kort denoa, want in enne owwe gemeinteatlas mit kaertjes van alle Limburgse gemeintes (oet 1867) zoog ich datter doew,of ieeder, mèr twiee boerderiekes geteikend sjtond. Mer dat van Martes woar dr neet biej.

Wiej dan aoch, in Genhèl looge, in dn tied woe vier et uuver höbbe e paar boerderiekes miee, oach dat van Martes, de owwesj van Oma.

Pap en Mam Martes dooge wat zich behuurde: kinger kriege. Ich mein mich te herinnere: Anna en Lieza en driej jonge: Hoebèr, Giel en de naam van dn driejde ben.ich kwiet. Dae letste zow laater doa wieer boere, de vader van Zef, de sjoeelmeister, Plien, Lieske en Giel.

Giel, op zien buurt, boerde weer wieer, zoot nog in de gemeinteroad en behartegde vuural de belange van de boavegehuchte.

Et zal de boere -agrarieers zaet me allewiel (om et woerd 'dom' te loate vergaete?)- vúúr de iesjte waereldoarleg neet vuur de windj gegange höbbe, want et woar in dees sjtrieeke vuur de boere ieeleng troef doer inveurheffinge in et Pruusses en et goodkoap koare en sjpek oet Ammerika ( went ich et good höb). Gein wonder dat driej kinger noa et Pruussen trogke om werk te vinge, want doa woar de industrie in opmarsj. Hoebèr ging noa Brand biej 0ake, Giel noa Oake zelf, woe 'r et kleijesjvak lierde (en veul gowdmarke sjpaarde) en Anna begòs es gedeenstege biej un deftege femiele (wiej ze

mich altied vuurheel, want diej wìste wiiej et zich behoert! ).

Dat ze doa neet bleef en heure nonk Martes et hoeshowwe gong doeen, wèdder al. 0ach dat ze un teijje woarr diej heure Leijo vuurheel: 'Gein hoofak, gein trowwe' en dat joare volheel.

Noe motte vr waal debiej weite, dat de salarisse van ongerwiezesj get miee es nieks woare, went oach et aanzeen wieeneg ongerdoog vuur dat van luuj wiej enne dokter of notaris. Geld en good regeerde oach doew (en mesjien nog miee es noe) de gedachte van de luui. Dat deit mich herinnere aan en verheulke dat Pap mich vertèlde, dat van de Pesjtoeer en de köster:

' Köster, de wèts dat de vrow zoee en zoee gesjtorve is. Dieensdig wuurt ze begraave. Zörg dat alles is wiej et mot'.

'Menieer Pesjtoeer, zodder et toch neet e bietje minder kinne doeen' Gr wèt dat ze nog in et kriet sjtond van diej begrafenìi van lets'.

'Och jong, loate vr et mèr hawte wiej de vurrege kieer'.

,Joa, giéer höbter gein pien van: giéer verkòpt mèr get kal, meh ich

verkaop de kaerse'. En ongerwiezesj lieeverde mèr kal…………

Anna zal et geweite höbbe, mer ze haw oach heure sjtolts: woar ze neet et nichske van de meister en hawwe ze heim neet hun eige heufke mit veld en weie. Toch gans get angesj es daagloeenesj diej biej hun wirkde…………

Wabl eef?

Gr wèt oach al, dat ze mit 32 en 33 joar trowde en dat ze zich mooste sjpòwwe, wolle ze nog get devan maake. Dat lökde bezonder good: mam, Merie, in ‘95, Harie in '96, Sjeng (Jan) in '98, Bertha in '99, Lewie in 1900 en dan nog in 1902 Lieske, dat ongetrowd bleef (en wiej doew dèk gebuurde biej de owwesj bleef tot diej sjtorve). Et zoadgood en de eikes bleeke van gow kwalleteit. 0f de gevoare van laat kinger kriege nog neet woare oetgevonge of woar et dat allein de sjterke in dae tied bleeve laeve?

Ich höb mer ein paar beelde van oma in Voasje. Et geweune van elken daag blief enne neet biej, meistal et ongeweune. En ongeweun woar dat ze doa zoot te kalle mit diej anger oma oet Ziwalme, diej angesj noeets koom.

Et woar in dn tied dat tant Bertha mich mitsjlèbde went ze van Nuth noa heim in Voasje voert. Ich moch doa blieve sjloape, lekker werm tössje hun in, vertèlde ze mich wie ze op Den Toare in Nuth woende. Tössje Lieske en heur in en dan pizde ich òf heur òf Lieske òf allebei naat... wis ze zich sjaaterl achend te herinnere.

En dan zien ich oma in Nuth ‘op et bergske’. Sanders haet doa gewoend en ziene zoeen woent ter nog. Ich zieen ze dao zitte onger enne boam achter et hoes, obbe bengske mit vuur zich op un toafle enne hoop buuentjes, die gerèngd woerte en vaerdig gemak woerte vuur dn inmaak. De kroesjele en wiemerte koome later.

Wie ich pereerde dr tössje oet te piepe, hoert ich achter mich: ‘nog neet weg jong, hiej geblieeve, de mots mich nog get buuentjes goan plökke. Sjpieele kinste nog lang genòg.'

Oma kòs meujlek loape. Ze haw enne boam, dae dr twiee van achttieen klobde. Same bedoel ich. Alles wagkelde aan heur. Et laope noa de kirk aldaag woar de raeedat ze noa et boerderieke van Brand-L'Ortye verhoesde.

et boerderieke van Brand L'ortije

De indrökke van dat boerderieke zint mich et duudelekste biei gebljeeve, omdat ich doew al get owwer woar. En weer woar ich doa es owste kleinkindj (de angere koome oach waal, meh ich woar elken daag doa) ieesi nog es sjoeeliong, laater wiej ich op de MULO en zelfs op kweek zoot. Doa woert ich gekristelieerd doer oma uuver wat ich allemoal verkieerd doog.

'Lummel, wat zootste weer de kirk in te kieke, nuujsjierege aap datste bès' kiek noa dn elter wiej zich dat gehuurt. Doa i s Slivvenhieer, huusjte?'

'Zit rech, wentste its, hang neet zoee en zit rech op'- óf-'de laepel hilt me zoee vas en neet zoee, en de versjèt zoee. Alla, perbeer et. Zuuste dat et geit!'.

En went ich van toafel wol opsjtoan: 'Zet tich, de wachs tot ieederei vaerdig is en dan wuurt gebaed. Verkes baee neet vuur en noa et aete'.

De raegels van fetsoen vlooge mich doa om de oere: 'wentst hoeegere of owwer luuj taengekumps, deiste de pèts¡ke aaf of hils de duuer vuur hun oape, kieks ze aan en zaes: ‘Daag Hieer of daag Menier keploan, Meister of Menier pesjtoer'

En dink dra: altied mit twiee wuurd sjpraeke, huusj et?'

De Criense sjtonge bekind om hunne harteleke lach, baeter gezag de menéer van lache, de vrowluuj vuural om hunne sjaaterlach. Dat hawwe ze geerfd van oma.

Doa is get aafgelache in diej joare went ze biejei woare. Dat gebuurde dek en ich zoot debiej mit mien groeete oere.

Oma höb ich noeets mit korte kleijer geziee. Tot op de ingkele moos et vuur heur. Pas mien mam, tant Bertha en tant Lieske zoog ich op un foto oet 1923 mit kleijer tot onger de kneeje. Meh oma heel et wiej et vreuger woar en toch sjiek.

Oma haw al vreug de taeng verloare: da woerte de kuuesjkes van et broeed gesjnijje, diej waore good vuur de hinne, in de wei. Weggegoesj woert nieks, kleijjer woerte vermagk of weggegaeve aan femielìe diej ze nog kòste gebroeke.

Wiej dèk hoert ich heur roope: 'Doen et leech oet et kòs geld'.0p de broabentse kachel woert antraciet gesjtoak: de kreije woare nog good vuur et paedje en et gruus van de koale gebroekde ze weer om 'gedèks' te maake vuur te sjtoake. Dat gruus woert mit laem oet de gaard vermengd, naat gemak en et brendde!

Zoeen dinger blieve dich biej en veul devan zèt zich in dich vas. En dan woert biej de kachel gebaeed: iedere aovend de roeezekrans, oma, opa, tant Lieske en ich, went ich doa woar. Gezelleg woar dat. Mam koom mich dan soaves dèk hoale, want heim moos ich altied sjloape.

Wat oma haade es de pès, woar opkommende luuks en diek doeen uuver alles wat me haw gekoch. Ze zag soms: 'Went sjtruue mès wuurt, lieet et zich vaare' . Ich sjnabde diej boereoetdrökking neet, tot ieemes ze mich oetlag: vreuger leete de boere et koare ligke op et veld went et gedaeesje woar, et haw gein waerde. 

unne Mèshaop op Griezegrubbe bie Dewez

Meh wiej me dat ging gebroeke vuur onger et viee in de sjtel, koome doa kowflatte op en aan de boerderiee zoogste mèshuip. Noa innege tied woerd dae mès gebroek of verkoch: dan woar e veul waerd. Meh, hae sjtonk waal. Dat sjpraekwoerd höb ich prachteg gevonge: me ruuk de beteikenis

Et woert sjtil in et boerderieke: oma woert neet good, ze rowwelde nieet miee....

In et vuurkaemerke, naeve de vuurduuer, loog ze opgebaard. 0p waeg noa Slivvenhieer, dae ze heur ganse laeve, went et effe meugelek woar, bezoch haw aan dn erm van heure Leio. Dat woar in 1936, mam zow heur twiee joar later al motte volge....